اولين خريد تسليحات از آمريكا

اعلام طرح مارشال(1) ـ‌خرداد 1326 ـ اعلام دكترين ترومن(2) ـ دي 1327ـ يا اعلام انعقاد پيمان آتلانتيك شمالي(3) ـ فروردين 1328ـ مظاهر مختلف اقدامات سياسي و نظامي و اقتصادي غرب در برابر شوروي در اروپا و آسيا بود. حمايت‌هاي نظامي آمريكا از كشورهاي آسيايي و اروپايي نيز گامي در همين راستا محسوب مي‌شد.

روز 30 خرداد 1326 ـ دو هفته پس از اعلام طرح مارشال از جانب آمريكا ـ موافقتنامه‌اي درباره خريد جنگ‌افزارهاي نظامي معادل 10‌ميليون دلار بين ايران و آمريكا به امضا رسيد. اين قرارداد اولين پيمان نظامي عمده ميان ايران و آمريكا بعد از پايان جنگ دوم جهاني در زمينه خريد سلاح بود. پيمان در شرايطي به امضا رسيد كه حمايت شوروي از تجزيه‌طلبي در دو استان آذربايجان و كردستان و قدرت گرفتن سريع حزب توده با پشتيباني روس‌ها و نيز امتيازخواهي‌هاي نفتي آن كشور، موجي از نفرت از روسيه را در محافل سياسي ايران به‌وجود آورده بود.(4) از اين رو در آن زمان انعقاد چنين قرارداد سنگيني ميان آمريكا با ايران مخالفتي را در ميان نمايندگان مجلس برنيانگيخت. ماده واحده مربوط به اين قرارداد در 27 بهمن 1326 به شرح زير در مجلس به تصويب رسيد:

به منظور تكميل وسايل ارتباطي، حمل و نقل، بهداشت، تجهيزات و تسليحات نيروهاي زميني، هوايي و ژاندارمري ايران، مجلس شوراي ملي به وزارت جنگ اجازه مي‌دهد كه از دولت آمريكا كه طبق لايحه دولت پيشنهاد مساعدي در مورد فروش وسايل مزبور نموده است از مبلغي كه از ده‌ميليون دلار تجاوز نكند وسايل مزبور را خريداري كند و بهاي آن را ظرف مدتي كه از 12سال بيشتر نباشد از ابتداي سال 1950 به اقساط سالانه و با بهره 8/3 درصد بپردازد.(5)

كمتر از 4 ماه پس از امضاي اين قرارداد، پيمان ديگري در مهر 1326 توسط جورج آلن سفير آمريكا در تهران و محمود جم وزير جنگ به امضا رسيد. به موجب اين قرارداد مدت خدمت ميسيون نظامي آمريكا در ايران تا پايان اسفند 1327 تمديد شد. (6) اين موافقتنامه كه به موجب آن دولت ايران تمام اسرار و اطلاعات فني خود را در اختيار مستشاران آمريكا قرار مي‌داد، مشتمل بر 5 فصل و 25 ماده بود. قرارداد بدون اجازه و تصويب مجلس شوراي ملي به اجرا گذارده شد و در سال‌هاي بعد با تغييرات عبارتي مختصر مرتبا تمديد گرديد و تا سقوط رژيم شاه همچنان به قوت خود باقي ماند.(7)

در آن زمان منابع خبري آمريكا، حجم معامله نظامي آن كشور با ايران را به مراتب بيشتر از آنچه كه مقامات سياسي دو كشور به ‌آن اشاره كرده بودند، اعلام كردند.

به نوشته روزنامه‌هاي آمريكا و اظهارات هنري والاس معاون رياست‌جمهوري و وزير بازرگاني سابق آن كشور، بهاي واقعي جنگ‌افزارها و وسايل مزبور سر به 70‌ميليون دلار مي‌زد. با اين حال دولت آمريكا هنوز اين مقدار جنگ‌افزار را براي تقويت ارتش ايران كافي نمي‌دانست. از اين رو با استناد به «اصل 4 ترومن» كه در 30 دي 1327 به تصويب كنگره رسيده بود، تلاش نمود تا كمك‌هاي بيشتري در اختيار ايران و ساير كشورهايي كه در چارچوب منافع منطقه‌اي آمريكا بايد تسليح و تقويت مي‌شدند، قرار دهد.

ترومن رييس‌جمهور آمريكا در سوم تير 1328 درخواست خود را براي كمك به كشورهاي مشمول «اصل 4» با قيد ميزان آن، تسليم كنگره كرد. او 45‌ميليون دلار اعتبار درخواست كرد كه با 35‌ميليون دلار آن موافقت شد.

در پي درخواست رييس‌جمهور آمريكا، كنگره اين كشور در 14 مهر 1328 قانون «كمك به دفاع مشترك» را تصويب كرد و سپس در نخستين مرحله، مبلغ 27‌ميليون دلار كمك نظامي به ايران و كره جنوبي و فيليپين تخصيص داد و در 30 خرداد 1329 كميته روابط خارجي سناي آمريكا لايحه كمك 5/11‌ميليون دلاري آن كشور به ايران را تصويب كرد.(8) به موجب يادداشت‌هايي كه در دوم خرداد 1329 بين سفير ايران در واشنگتن و معاون وزارت خارجه آمريكا مبادله شد كمك مزبور به مرحله اجرا درآمد و در مقابل دولت ايران متعهد شد از جنگ‌افزارهاي مزبور تنها در اجراي هدف‌هاي ذكر شده در يادداشت استفاده كند و كمك نظامي هيچ كشوري را بدون موافقت ايالات‌متحده نپذيرد.

در 4 مرداد 1329 كنگره آمريكا اصلاحيه‌اي به قانون كمك به دفاع مشترك افزود و ايران را از رده كره جنوبي و فيليپين خارج كرد و در رديف تركيه و يونان قرار داد، آمريكا مجموعا 131‌ميليون دلار براي كمك نظامي به اين سه كشور در نظر گرفته بود. در مقدمه اصلاحيه مزبور قيد شده بود كه «ايران پس از جنگ جهاني دوم همان اهميتي را كسب كرده است كه تركيه و يونان دارند.»(9)

ارسال جنگ‌افزارهاي آمريكايي كه از اواخر سال 1328 آغاز شده بود، علاوه بر صدها كاميون شامل تعدادي تانك و توپ صحرايي و مسلسل سنگين و جنگ‌افزارهاي ديگر مي‌شد.

مستشاران آمريكايي طرز استفاده از سلاح‌هاي مزبور را به پرسنل نظامي ايران مي‌آموختند و ضمنا گروه‌هايي از افسران ايراني به مدت شش‌ماه براي كارآموزي به آمريكا اعزام مي‌شدند. در فاصله سال‌هاي 1326ـ 1330 مجموع كمك‌هاي نظامي آمريكا به ايران 175‌ميليون دلار بالغ گرديد. نظر آمريكاييان اين بود كه ارتش ايران را كه در آن زمان از ده لشكر و 150 هزار سرباز تشكيل مي‌شد به يك ارتش نيم ميليون نفري افزايش دهند تا قابليت شركت در پيمان دفاعي خاورميانه كه طرح آن را تهيه كرده بودند داشته باشد.

پي‌نوشت‌ها:

1 - جورج مارشال وزير خارجه آمريكا در كابينه ترومن در خرداد 1326 طرحي براي نفوذ در كشورهاي اروپايي ارائه كرد كه بعدها به عنوان «طرح مارشال» معروف شد. اين طرح متضمن كمك‌هاي اقتصادي آمريكا به كشورهاي اروپايي خسارت ديده از جنگ دوم جهاني بود. آمريكا در ازاي اعطاي هر يك از كمك‌ها، امتيازات مورد نظر خود را كه فلسفه ارائه طرح مارشال بود از دولت‌هاي اروپايي كسب كرد. طرح مارشال و دكترين ترومن كه به فاصله 3 ماه از يكديگر ارائه شد، زمينه‌ساز اتحاد دولت‌هاي غرب اروپا در زير چتر سياسي و نظامي آمريكا بود. مارشال در 24 مهر 1328 درگذشت.

2 - براي آشنايي با دكترين ترومن به مقاله‌اي تحت عنوان «ايران و اصل 4 ترومن» در سايت موسسه مطالعات و پژوهش‌هاي سياسي مراجعه شود.

3 - پيمان آتلانتيك شمالي ـ ناتوـ در 15 فروردين 1328 / 4 آوريل 1949 با هدف ايجاد يك اتحاديه نظامي در برابر كمونيسم ميان آمريكا با متحدان اروپايي‌اش به امضا رسيد.

4 - موافقتنامه نفتي ايران و شوروي منعقده در 15 فروردين 1325 ميان قوام نخست‌وزير و سادچيكف سفير شوروي در جلسه 29 مهر 1326 مجلس شوراي ملي رد شد.

5 - سياست خارجي ايران در دوران پهلوي، عبدالرضا هوشنگ مهدوي، 1373، ص 148.

6 - ايران و قدرت‌هاي بزرگ در جنگ دوم جهاني، انتشارات پاژنگ، دكتر ايرج ذوقي،ص 345.

7 - سياست خارجي ايران، همان، ص 150.

8 - روزشمار روابط ايران و آمريكا، مركز اسناد و تاريخ ديپلماسي، بهروز طيراني، ص 63.

9 - سياست خارجي ايران، همان، ص 148.

تماشاخانه

«فوجیان» ، ارسال یک پیام خطرناک برای آمریکا / ۲۰۴۹ نزدیک است ؛ سالی که چین می‌خواهد ابرقدرت دریایی جهان شود ! (فیلم)

دو دقیقه جلوه‌های ویژه که زبان بصری سینمای اکشن و گیم‌ها را برای همیشه تغییر داد (تماشا کنید)

فیلم های دیگر