عصر ایران - تکنوکراسی (Technocracy) یا فن‌سالاری، مفهومی است که ویلیام هنری اسمیت، نویسندۀ آمریکایی، در 1919 ابداع کرد. غرض وی از ابداع این مفهوم، پیشنهاد "حکومت اهل فن" بود.

با این حال واژۀ تکنوکراسی وقتی رواج گسترده‌تری یافت که در ادبیات سیاسی فرانسه کاربرد پیدا کرد. این واژه در دهۀ  1960 در فرانسه به طور گسترده‌ای رایج شد و فرانسویان آن را در ادامۀ نظریه‌های سن‌سیمون (1825-1760)، فیلسوف اجتماعی فرانسوی می‌دانستند که پیش‌بینی کرده بود در آینده، جامعه‌ای شکل خواهد گرفت که حکومتش در اختیار دانشمندان و مهندسان خواهد بود.

"حکومت اهل فن" را باید ناشی از پیشرفت سریع علم و تکنیک در جهان مدرن دانست. این پیشرفت بر عقاید سیاسی و بر ویژگی‌های سیاستمداران تاثیر محسوسی گذاشته است.

فن‌سالاری مبتنی بر این اصل است که با توجه به رشد فزایندۀ علم، بایستی گردانندگان امور کشورها از بین دانشمندان اهل فن برگزیده شوند.

ژان مونو، نویسنده و منتقد هنری اهل فرانسه، معتقدند تکنوکراسی "قدرت حقیقی" را از نمایندگان برگزیدۀ مردم گرفته و به کارشناسان فنی سپرده است؛ و از آنجا که نمایندگان مردم در پارلمان، رای مردم را دارند ولی کارشناسان فنی رای مردم را در هیچ انتخاباتی کسب نکرده‌اند، افرادی نظیر ژان مونو تکنوکراسی را خطری برای دموکراسی یا دست کم مایۀ تضعیف آن می‌دانند.

از این منظر، پیشرفت علم موجب آغاز نوع تازه‌ای از حکومت شده که نه دموکراسی است نه بوروکراسی، بلکه تکنوکراسی است.

با این حال مدافعان جوامع پیشرفتۀ فعلی می‌گویند هر چند که در این جوامع نقش کارشناسان قوی‌تر از جوامع سابق شده است، ولی چیزی به نام "حکومت اهل فن" شکل نگرفته و بعید هم به نظر می‌رسد چنین چیزی شکل بگیرد.

از این منظر، تکنوکرات‌ها یا کارشناسان فنی عمدتا در مرحلۀ تصمیم‌سازی نقش دارند و سیاستمداران منتخب مردم را حتی‌المقدور در اتخاذ تصمیمات علمی و دقیق و درست و مفید کمک می‌کنند و در واقع در تحقق "حکمرانی خوب" نقش مهمی دارند.

معمولا سیاستمداران پوپولیست، مستبد، راستگرای افراطی و نیز بنیادگرایان دینی با تکنوکراسی مشکل دارند و نقش پررنگ کارشناسان فنی را در تصمیم‌سازی‌های حکومتی خوش ندارند. خارج شدن این کارشناسان از فرایند تصمیم‌سازی در رژیم‌های پوپولیست و استبدادی و ایدئولوژیک و غیره، موجب ناکارآمدی این رژیم‌های سیاسی در ادارۀ جامعه می‌شود.

سیاست دونالد ترامپ در قبال ویروس کرونا، یکی از مصادیق بارز اعراض یک سیاستمدار پوپولیست و راستگرای افراطی از رای دانشمندان و کارشناسان فنی در مقام تصمیم‌گیری حکومتی بود. از این رو در آستانۀ انتخابات ریاست جمهوری سال 2020 در آمریکا، 80 دانشمند برندۀ جایزۀ نوبل با انتشار نامه‌ای از جو بایدن حمایت کردند و بایدن هم در مبارزات انتخاباتی‌اش اعلام کرد که تصمیمات دولتش مغایر نظر دانشمندان نخواهد بود.

همچنین باید گفت که سیاستمداران پوپولیست، نهادهای کارشناسی را مانع رابطۀ مستقیم خودشان با مردم می‌دانند و همواره برای جلب رضایت و حمایت آنی و کوتاه‌مدت طرفدارانشان در سطح جامعه، خواستار نادیده گرفتن نظر کارشناسان علمی و فنی (یا تکنوکرات‌ها) هستند. نادیده گرفتن رای نهادهای تکنوکراتیک، یکی از ارکان سیاست‌ورزی پوپولیستی است.

در حکومت‌های ایدئولوژیک نیز تکنوکرات‌ها مادامی که علیه اصول اساسی ایدئولوژی حکومت، نظری کارشناسانه ندهند، نظرشان مقبول حکومت است.

یکی از علل اصلی فاجعۀ چرنوبیل در اتحاد جماهیر شوروی، بی‌اعتنایی مقامات مسؤول به آرای فنی دانشمندان مرتبط با عملکرد نیروگاه چرنوبیل بود؛ رأیی که حدود ده سال قبل از فاجعۀ چرنوبیل ابراز شده بود و حکومت شوروی را مکلف به کمک گرفتن از آژانس انرژی اتمی و نهادهای علمی جهان غرب برای رفع خطر احتمالی از نیروگاه چرنوبیل می‌کرد، ولی مقامات اتحاد جماهیر شوروی، استمداد از آژانس و کشورهای غربی را بنا به ملاحظات ایدئولوژیک رد کردند و آن را مایۀ وهن اتحاد جماهیر شوروی دانستند.

* معنی علمی و دقیق این چند واژه را هم بدانید:

"فمینیسم" ؛ از ارتقاء جایگاه زنان تا دشمنی با مردان
"وضع طبیعی" ؛ عرصۀ خشونت یا آزادی؟
"انقلاب" ؛ چرا و چگونه به وجود می آید؟

"آنارشیسم"؛ عصیان بدنام یا ایده‌ای برای فردای بشریت ؟!

______________________

در "واژه‌خانۀ عصر ایران" ، کلمات و اصطلاحات سیاسی را به زبانی ساده و علمی توضیح می دهیم. 
اگر می خواهید معنای واژه ای را توضیح دهیم، زیر همین مطلب برایمان بنویسید.

بیشتر بخوانید:

تمرکزگرایی و تمرکززدایی چیست؟

«یهودستیزی» چیست؟

«پراگماتیسم» چیست؟

«نظام ریاستی» چیست؟

«طبقۀ اجتماعی» چیست؟

"نظام قیمومت" چیست؟

"سوسیالیسم" ؛ ریشۀ کمونیسم و سوسیال دموکراسی

«دموکراسی»؛ حکومت مبتنی بر عقل جمعی و ناآشکارگیِ حقیقت

تماشاخانه

راننده از ترس پلنگ فرار کرده رفته تو ماشین / درخواست کمک گرفتنش خیلی جالبه (فیلم)

رازهای جالبی از تایتانیک که شاید هرگز درباره‌اش نشنیده باشید (فیلم)

فیلم های دیگر