با نگاهی جزئی از وضعیت مصرف مردم، می‌توان به این نتیجه رسید که هنوز تعداد زیادی از آنها تمایل به سمت کالاهای داخلی ندارند. مصرف کالاهای خارجی و توجه نکردن به تولیدات داخلی در کشور درحال گسترش است و عوارض سوء آن در تمامی جنبه‌های سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی کشور قابل مشاهده است.
نکته ناراحت کننده این است که این روزها حتی بسیاری از تولیدکنندههای داخلی کالای خود را با نام و نشان کالاهای خارجی در بازار عرضه میکنند و برخلاف بسیاری از کشورهای جهان که تولید داخلی برایشان افتخار است، برای تولید‌کننده و فروشنده داخلی، جنس ایرانی موجب افتخار نیست.
آنها مجبورند برای فروش اجناس خود با برند غیرایرانی وارد بازار شوند که این مسئله نشان‌دهنده عدم اطمینان به تولید داخل است. این مسئله در تفاوت قیمت اجناس ایرانی و خارجی کاملاً مشهود است. به این معنی که مردم ایران ظاهراً حساسیت قیمتی نسبت به خرید کالاهای خارجی ندارند. آنها اجناس خارجی را با قیمتهای بالا به راحتی خریداری میکنند و اتفاقاً نسبت به این خرید افتخار میکنند، چراکه به نظرشان جنس با کیفیت برتر و خارجی را مصرف خواهند نمود.
متأسفانه در کشور ما ذهنیت غلط "جنس خارجی بهتر است"، برای مردم نهادینه شده است، و امروز با وجود تلاشهای انجام شده در زمینه فرهنگ سازی و تغییر نگرش مردم همچنان شاهد این افراطی گریها هستیم.
از طرف دیگر بسیاری از سودجویان با سوء استفاده از همین موقعیت اقدام به واردات کالاهای قاچاق میکنند. این اجناس که در برخی موارد تاریخ گذشته هستند و یا کیفیت پایینی دارند، صرفاً به نام کالای خارجی، به خوبی در بازارهای داخل کشور به فروش میرسند. این حساسیت پایین مردم نسبت به قیمت و یا تاریخ تولید و انقضاء کالاهای خارجی، کار را برای قاچاقچیان خیلی ساده تر میکند و در عین حال حاشیه سودشان را هم بالاتر میبرد. آنها از به فروش رفتن اجناس شان با هر قیمت و کیفیتی مطمئن هستند، چراکه با نگاه مشتریان ایرانی، تنها برچسب خارجی داشتن کالا، کلیه این ضعف ها را برایشان پوشش میدهد.
بطور کلی در تابع مطلوبیت مصرف ایرانیان، کالاهای با برچسب خارجی، حتی با قیمت بالا، وزن بیشتری نسبت به اجناس ایرانی دارند. همین باعث میشود بسیاری از کسانی که توان واردات کالاهای خارجی را ندارند، کالاهای قاچاق را بدون رعایت ضوابط گمرکی وارد کشور و روانه بازارهای ایرانی نمایند. به این معنی که حتی برای اجناس قاچاق با قیمت بالاتر، همچنان بازار مصرفی بهتری نسبت به کالاهای ایرانی و تولید داخل وجود دارد. حتی قیمت بالای اجناس قاچاق هم نتوانسته است محدودیت قوی برای عدم استفاده از آنها باشد. چراکه کالاهای خارجی با هر کیفیت و قیمتی، قاچاق یا غیرقاچاق، برای ایرانیان مطلوب و جذاب است.
اما اینکه چرا مصرف کالاهای خارجی با کیفیت مشابه تولیدات داخلی ولی با قیمت بالاتر مورد استقبال مردم کشورمان قرار میگیرد را باید در ذهنیت آنها در خصوص مقایسه و رقابتپذیری این دو نوع کالا جستجو کرد. تجربه استفاده از اجناس ایرانی نامرغوب، طی چند دهه متوالی، باعث ایجاد چنین ذهنیتی شده است، و حالا تغییر نگرش افراد به سمت مقبولیت کالاهای ایرانی شاید کار سادهای نباشد. جلب اطمینان کسی که اعتمادش را از دست داده است، نیاز به برنامه ریزی و تلاش و همت جدی دارد و باید در این خصوص هماهنگی همه جانبه بین مردم و دولت و مسئولین ایجاد گردد.
مدرس دانشگاه*