سعیده غفاری
تقویم سال شمسی که به روزهای پایان نزدیک می شود خاطره حوادث بزرگ و قهرمانان دوران دفاع مقدس در یادها زنده می شود. حوادثی که به روز 22 اسفند روز ملی پاسداشت شهدا ختم می شود.
در فرهنگ سیاسی ایران، شهدا و ایثارگران، رکن اصلی ارزشهای معنوی ملت را تشکیل می دهند.
در تجربه همه ملت ها، پدیده انقلاب،جنبش های رهایی بخش و جنگ های میهنی کانون مولد «ارزش های کمیاب» هستند ارزش هایی نظیر، فداکاری، ایستادگی و شجاعت.
هر کدام از این اتفاقات (انقلاب، جنگ و نهضت) صحنه های آزمون هستند که در آنها روحیات و علایق افراد به کشور و نظام و ملت خویش محک می خورد. در این صحنه اقشار و اعضای مختلف جامعه رو به سوی اهدافی مشترک نظیر؛ آزادی، استقلال و دفع دشمن بیگانه خیز برمی دارند و کسانی که جان و زندگی خویش را در راه تحقق این اهداف بذل می کنند به عنوان والای شهید و فرزندان فداکار میهن لقب می گیرند.
ارزشهای برآمده از این تحولات تاریخ چند ویژگی مشخص دارند:
آنها جزو گران بهاترین سرمایه های معنوی یک ملت هستند سرمایه هایی که به بهای گزاف به دست می آیند و بر همین اساس آحاد جامعه نسبت به آنها حس تکریم و احترام دارند.
این ارزشها جنبه عام و فراگیر دارند و محدود به یک گروه یا طبقه خاص نیستند و دارایی همه ملت و همه کشور است.
در تاریخ معاصر ایران، جنگ هشت ساله چنین میراث ارزشی را برجای گذاشت. نسلی در دامن دفاع مقدس پرورش یافت که زیباترین صحنه ها را در جان فشانی برای نجات میهن و امنیت مردم خلق کردند. آنها نسلی بودند که از چشمه اندیشه های امام و حماسه های تاریخ ایران و شیعه الهام گرفته بودند اما در عین حال با گذشتن از جان خویش به ایران و نظام اسلامی اعتبار و قوام بخشیدند.
با این همه همواره این نگرانی در میان نسل جنگ و نخبگان جامعه وجود دارد که مبادا گذشت زمان باعث نشستن غبار فراموشی بر چهره این ارزش های حیات بخش شود. لذا بحث حفظ و انتقال این ارزشها به نسل های آینده یک مطالبه تاریخی و مردمی است.
اما سوال این است که کاربرد و کاربست این ارزش ها کجاست و آنها چه نقشی در فرایند حیات یک ملت ایفا می کنند؟
صاحبنظران به این سوال پاسخی روشن دارند و آن این که ارزش هایی جوشیده از فداکاری قهرمانان یک جامعه خمیرمایه هویت یک ملت را تشکیل می دهند. این ارزش ها جدا از هستی و موجودیت یک ملت نیست.
در تعریف هویت ملی گفته می شود این مفهوم برگرفته از نمادهــا، خــاطرات و اســطوره های یک ملت است. با این تعریف در واقع،هويت ملي چیزی نیست جز آنچه در تجربــه هــای تاریخی یک ملت رقم خورده است.
«تصویر هویت یک ملت» همان برداشت و تــصوری است که افکار عمومی در باره سرگذشت تاریخی و تمدنی آن ملت دارند.
اگر هویت ملی یک کشور به بنا و عمارت تشبیه کنیم، ارزش های معنوی در واقع مصالح این بنا را تشکیل می دهد.
این که یک ملتی در نگاه افکار عمومی جهان به صفت مقتدر بودن یا شکست ناپذیری شناخته می شود یا مردمان آن به عنوان افرادی مبارز و دلیر به حساب می آیند ریشه در همین پیشینه های تاریخی دارد.
از همین روست که گفته می شود پدیده انقلاب اسلامی و دفاع مقدس هویت نوین ملت ایران را شکل داده است در هر دو واقعه ارزش مشترکی بنام نجات کشور و آزادی ملت، آحاد شهروندان ایرانی را زیر پرچم واحد متحد ساخت.
جنگ تحمیلی صحنه ای بود که همه اقشار و اقوام ایرانی صرف نظر از نژاد و مذاهب خویش در آن مشارکت جستتند. از میان اهل سنت، ارامنه، آشوری ها و زرتشتی ها، جوانان داوطلبی در این میدان گام نهادند و برای حفظ سرزمین و ملت از فتنه اشغالگران جان خویش را اهدا کردند. از همین روست که اغلب کارشناسان می گویند شهدا و سربازان وطن، محور اتحاد و انــسجام ملی هستند و هیچ عاملی به اندازه دوران جنگ اقوام و اقشار مختلف ایران را مقابل دشمن خارجی متحد نساخته بود.
یکی از محققان جنگ به درستی گفته است، ارزشهای ملی و وطن پرستانه پل پیوند ميان گذشتة شـكوهمند و آينـدة آرماني هستند نسل امروز با نگاه در آئینه این ارزشها به تاریخ و گذشته خویش می بالد و نسل آینده این ارزشها را سرمشق تلاش و مبارزه برای ساختن میهن و کشور می سازد.
قهرمانان جنگ ها و جنبش ها در گستره تاریخ برای نسل جوان همواره یک سرمشق هستند این الگوها الهام بخش نه تنها مردم بلکه رهبران جامعه در بزنگاههای خطر هستند هرگاه کشور و جامعه ای با تهدیدی نسبت به امنیت و تمامیت خویش روبرو می شود نخبگان و افکار عمومی آن بر همین میراث ارزشی تکیه می کنند.
حال این سوال مطرح می شود که چه میزان برای انتقال شایسته و موثر ارزشهای ایثارگری و وطن پرستی به نسل امروز تلاش شده است و چه میزان از ابزارهای مدرن فرهنگی اعم از هنر، دانــشگاه، مدرســه و ر ســانه در این عرصه بهره گرفته ایم؟
یک سوی این مطالبات متوجه زمامداران و کارگزاران جامعه است که برای انتقال و اشاعه این ارزشهای والا تقلا کنند اما سوی دیگر آن به نهادهای اجتماعی و جریانهای سیاسی بر می گردد. بحث بر سر این است که استراتژی و عملکرد این نهادها و نیروها در نهادینه ساختن این ارزشهای حیات بخش و حرکت ساز چه بوده است.
مشکلی که متاسفانه بعد از سه دهه هنوز دغدغه مشترک خانواده بزرگ ایثارگران است دو چیز است :ضعف نیروهای عمل کننده و سوء استفاده از این میراث ارزشی در کارزار سیاسی و حزبی.
این هشدار را بارها از زبان نخبگان و صاحبنظران شنیده ایم که ارزشهای هویت ساز جامعه باید از دستبرد جریان های سیاسی مصون بماند. نباید شأن و منزلت آنها تنزل داده شود. و هیچ گروه جریانی نباید از آنها در منازعات حزبی و یا انتخاباتی بهره بگیرد قداست آنها اجازه نمی دهد یک گروه سیاسی این ارزش ها را به مقصود و مرام خویش مصادره کند.
در سوی دیگر انکار یا بی مهری نسبت به ارزش شهید و شهادت در تجربه تاریخ، عین انکار تاریخ و پشت پا زدن به تاریخ یک ملت است لذا عبور و عدول از این ارزش ها در همه جوامع خط قرمز شناخته می شوند تحریف و انکار میراث ارزشی ملت مصداق نشستن بر شاخه و بریدن ریشه درخت است.