عصر ایران ؛ نهال موسوی - حدود یک ماه به برگزاری چهل و چهارمین دوره جشنواره فیلم فجر مانده است و اتفاق مهم این دوره این است که بر خلاف دورههای قبل گویا امسال قرار است هیئت انتخابی برای گزینش فیلمها وجود نداشته باشد.
امسال با پایان مهلت ثبتنام ۱۲۷ اثر سینمایی متقاضی حضور در بخش سودای سیمرغ شدهاند. این در حالی است که طبق فراخوان جدید، تنها ۲۲ فیلم به مرحله نهایی راه خواهند یافت. حذف بیش از ۱۰۰ فیلم از لیست نهایی، آن هم در غیاب یک هیئت انتخاب چندصدایی، اولین جرقه انتقادات را روشن کرده است.
سال گذشته بر سر اعضای هئیت انتخاب حاشیههای زیادی ایجاد شد و شاید یکی از دلایل تصمیم به حذف هئیت انتخاب تکرار نشدن اتفاقاتی مانند دوره قبل است. آنچه باعث حرف و حدیث شد به نوعی میتوان گفت کم سابقه بودن و تا حدی هم بی تجربه بودن برخی از افراد این گروه بود. سال گذشته برخی کانالهای تلگرامی بسیار صریح به هئیت انتخاب منوچهر شاهسواری دبیر جشنواره انتقاد کردند و نوشتند:
«اعلام اسامی هئیت انتخاب جشنواره چهل و سوم فیلم فجر در اولین دوره این رویداد در دولت پزشکیان، باعث شگفتی اهل فن شده است!
از فیلمسازی که تنها دو فیلم جنگی شکست خورده و ضعیف با بودجه بنیاد دولتی فارابی کارگردانی کرده و در ابتدای تولید یک سریال نمایشخانگی توسط تهیهکننده کنار گذاشته شده تا کارگردانی که به فیلم هندی در این سالها شهرت پیدا کرده تا بازیگری که در سالهای اخیر بیشتر نقش مازوخیسمی در فصول یک سریال خانگی ایفا کرده تا دو روزنامهنگار بازنشسته، به عنوان هئیت انتخاب معروفترین جشنواره سینمای ایران انتخاب شدهاند و قرار است در رابطه با حضور یا عدم حضور آثار فیلمسازانی که در سینما از آنها معتبرتر هستند، نظر دهند!»

از این واقعیت نباید گذشت وجود هیئت انتخاب همیشه یکی از مسائل مناقشه براگیز جشنواره فجر بوده، چون در جشنوارههای جهانی چنین رویکردی بسیار نادر است که جمعی چند نفره را به عنوان هئیت انتخاب بگذارند و در واقع مسئولیت انتخاب فیلمهای هر دوره را برعهده چند نفر با دیدگاهها و سوابق مختلف بگذارند. این رویکرد به نوعی فرار از مسئولیت پذیری دبیر جشنواره، رئیس سازمان سینمایی و ... قلمداد میشد.
اما از طرف دیگر حذف هیئت انتخاب برای جشنوارههایی مرسوم و معمول است که یک دبیر همراه با یک تیم مشخص سالها برگزار کننده جشنواره باشند و یک سیاست و استراتژی مشخص را دنبال کنند، نه این که هر سال دبیر جشنواره عوض شود و هر دبیری بر اساس معیارهای خود یا جناح پشتیانش فرآیند برگزاری جشنواره را برعهده داشته باشد.
وقتی انتخاب فیلمها بر عهده دبیر جشنواره یا تیمی کوچک باشد، میتواند فرآیند گزینش را سریعتر و کمهزینهتر کند، بهخصوص در زمانی که تعداد متقاضیان زیاد است (مثلاً بیش از ۱۲۰ فیلم برای فجر ۴۴ ثبتنام کردهاند).
برخی موافقان چنین رویکردی معتقدند اگر دبیر جشنواره دیدگاه هنری مشخص و برنامهریزی روشن داشته باشد، سینما یک مسیر منسجمتر و قابلتعقیبتری را در جشنواره تجربه میکند و پراکندگی دیدگاه در انتخاب آثار کمتر میشود.
یکی از مهمترین دلایل وجود هیئت انتخاب، تنوع دیدگاهها و تجربههای حرفهای در انتخاب آثار است. وقتی چند نفر با سلیقههای مختلف فیلمها را میبینند و انتخاب میکنند، احتمال تبعیض سلیقهای کاهش مییابد و آثار متنوعتری از لحاظ سبک، محتوا و رویکرد به جشنواره راه مییابند.
ساختار جمعی مثل چهرههای مستقل، منتقد یا سینماگر، باعث میشود اتفاق گزینش فیلمها قابل رصد و نقد باشد؛ حذف هیئت انتخاب ممکن است فضایی نامشخص یا بسته ایجاد کند که برای سینماگران مستقل و مخاطبان حرفهای قابل نقد است.
واقعیت این است اگر هدف جشنواره تمرکز بر یک خط هنری مشخص یا اعلامی از پیش استراتژیک باشد، واگذاری گزینش به دبیر میتواند مفید باشد. اما اگر هدف منعکس کردن تنوع سینمای ایران و ایجاد فضایی عادلانه برای همه سینماگران باشد، خلأ هیئت انتخاب میتواند باعث تضعیف این اهداف شود.

در جشنوارههای معتبر جهانی یک تیم اجرایی جشنواره متشکل از دبیر و مشاوران و برنامهریزان و ... ثابت وجود دارد که به شکل مستقل به انتخاب فیلم میپردازند و اسامی آنها هم مانند ایران در رسانهها به شکل مجزا اعلام نمیشود و مسئولیت تمام انتخاب فیلمها بر عهده این تیم به ریاست رئیس جشنواره است.
در واقع شاید مهمترین اتفاق این است که در سیاست کلان جشنواره فجر یک بازنگری انچام داد و یک مکانیزمی در نظر گرفته شود که مثلا سیاست و استراتژی جشنواره فیلم فجر چیست و بر این اساس یک دبیر حداقل برای 10 سال انتخاب شود و در پایان دوره درباره دستاوردهای این حط مشی به یک جمع بندی رسید.
در سیستمی که تا به حال وجود داشته که با عوض شدن دولتها تمام ارکان سازمان سینمای و جشنواره فجر و ... کاملا تغییر میکند واقعا شاید چنین تصمیمات مقطعی فقط باعث آشفتگی و سردرگمی بیشتر شود. حال باید منتظر ماند و دید امسال چه رخ خواهئد داد!