منتقد انتقاد ناپذیر نباشیم!

عصر ایران ؛ جعفر محمدی - "انتقاد" ، بخشی از  جوهره وجودی خبرنگاران است و هر خبرنگاری که فاقد این ویژگی باشد ، اساساً خبرنگار نیست و حداکثر می توان از او به عنوان " خبر بیار" نام برد.
این نکته ای است که بسیاری از حکومتگران از آن غافل اند و همین غفلت ، سرمنشأ بسیاری از سوء تفاهمات می شود ، بدین شکل که هر گاه رسانه ای ، انتقادی را متوجه آنان می کند ، دست به دامن تفاسیر عجیب و غریبی مانند "تبانی با رقیب" می شوند و اگر هم از دست شان بر آید ، در توقیف و توقف رسانه کوتاهی نمی کنند!

تا بدین جای کار ، آنچه گفتیم تکرار مکرراتی بود که همه بدان واقفند اما نکته ای که کمتر بدان پرداخته شده ، این است که خبرنگارانی که از همه انتقاد می کنند - و باید هم این گونه باشد - خود باید انتقاد پذیر باشند و این گونه نباشد که با کوچکترین سخنی درباره خود و حرفه شان ، طریق خشم در پیش گیرند و با بهره مندی از قدرت رسانه ، منتقد خود را به شدیدترین وجه ممکن منکوب و محکوم کنند.

چند روز پیش معاون مطبوعاتی وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی ، سخنانی درباره حرفه خبرنگاری و خبرنگاران گفت که خیلی زود موجی از واکنش ها را در پی داشت و گوینده متهم شد که به خبرنگاران توهین کرده است ، حرمت ها را شکسته و سخنانی از این دست.

بخش مورد اعتراض سخنان معاون مطبوعاتی این جملات بود: 

«معتقدیم که ما نیروی متخصص در مطبوعات کم داریم؛ به اسم خبرنگار خیلی زیاد است، اما در زمینه خبرنگار کیفی هنوز خیلی فاصله داریم تا برسیم به حدی که تعداد خبرنگاران کیفی ما متناسب با تعداد نشریات موجود باشند. برای تربیت نیروی انسانی متخصص کارهایی کرده‌ایم و کار دیگری که می‌تواند به توسعه کیفی مطبوعات کمک کند، بحث ایجاد امنیت شغلی برای خبرنگار و اصحاب مطبوعات و روزنامه‌نگاران ماست. خبرنگار نباید از بی‌کاری آمده باشد و خبرنگار شده باشد. این توهین به شأن والای خبرنگار و روزنامه‌نگار است. نباید کسی که همه جا گشته، کار گیرش نیامده، بشود خبرنگار، این خیلی بد است. این شخص، چطور می‌تواند آگاهی مردم را ارتقا بدهد، شخصی که از بی‌کاری می‌آید خبرنگار و روزنامه‌نگار می‌شود، بعد می‌آید در مطبوعات با حقوق بسیار پایین، بیمه نداشته، مزایا نداشته و کار پاره‌وقت که هر لحظه به آن کار بهتری پیشنهاد بشود، رها می‌کند و می‌رود. باید تلاش شود این مشکلات حل شود. وقتی می‌گویند آمار خبرنگاران را بدهید یک دفعه به 15 هزار نفر کشیده می‌شود برای هدیه رییس جمهوری اما ما واقعا در سطح جامعه 15 هزار خبرنگار نداریم. این هم ظلم است به خبرنگاران حرفه‌‌یی که کارشان این است و شب و روز تلاش می‌کنند...»

به نظر می رسد بسیاری از کسانی که نسبت به این سخنان واکنش نشان داده اند ، اصل این اظهارات را نخوانده اند و صرفاً از روی اعتراض اولیه صورت گرفته و موج خبری آن ، به واکنش درآمده اند و الا شبیه همین حرف ها در گفت و گو ها و درددل های درونی روزنامه نگاران بسیار مطرح می شود.

این سخنان را بخش به بخش مرور می کنیم:

* معتقدیم که ما نیروی متخصص در مطبوعات کم داریم؛ به اسم خبرنگار خیلی زیاد است، اما در زمینه خبرنگار کیفی هنوز خیلی فاصله داریم تا برسیم به حدی که تعداد خبرنگاران کیفی ما متناسب با تعداد نشریات موجود باشند.

انصافاً آیا جز این است که برغم کثرت نسبی تعداد رسانه ها ، ما با کمبود نیروی کیفی در عرصه اطلاع رسانی مواجهیم؟ این را مدیران رسانه ها با تمام وجود لمس می کنند هنگامی که برای سرویس های مختلف رسانه خود به دنبال دبیر سرویس و خبرنگار و نویسنده و عکاس هستند.
باید اذعان کنیم که در این زمینه ،حتی رسانه های عربی از ما جلوترند. کسانی که در درستی این گزاره تردید دارند ، به مدت یک ماه رسانه های مطرح مکتوب ، اینترنتی و تلویزیونی عربی را مرور کنند تا ببینند که چقدر در این زمینه جای کار داریم تا به آنها برسیم چه رسد به رسانه های معتبر آمریکایی و اروپایی!
غرور را باید کنار گذاشت و الا همیشه در جا خواهیم زد.

*کار دیگری که می‌تواند به توسعه کیفی مطبوعات کمک کند، بحث ایجاد امنیت شغلی برای خبرنگار و اصحاب مطبوعات و روزنامه‌نگاران ماست.

هر چند که این بخش از سخنان معاون مطبوعاتی ، همچنان در حد شعار باقی مانده و اصحاب رسانه کمترین امنیت شغلی ندارند ، ولی آنچه گفته شده ، گزاره درستی است: امنیت شغلی می تواند به کیفیت رسانه ها کمک کند.

*خبرنگار نباید از بی‌کاری آمده باشد و خبرنگار شده باشد. این توهین به شأن والای خبرنگار و روزنامه‌نگار است. نباید کسی که همه جا گشته، کار گیرش نیامده، بشود خبرنگار، این خیلی بد است. این شخص، چطور می‌تواند آگاهی مردم را ارتقا بدهد، شخصی که از بی‌کاری می‌آید خبرنگار و روزنامه‌نگار می‌شود، بعد می‌آید در مطبوعات با حقوق بسیار پایین، بیمه نداشته، مزایا نداشته و کار پاره‌وقت که هر لحظه به آن کار بهتری پیشنهاد بشود، رها می‌کند و می‌رود.

این هم یکی از دردهای عمده رسانه های ایران امروز است.بسیاری از کسانی که در رسانه ها و به ویژه سایت های خلق الساعه فعالیت می کنند ، اساساً روزنامه نگار نیستند بلکه یا از بد حادثه سر از رسانه ها در آورده اند و یا از سر زیرکی ، رسانه را سکوی پرشی تشخیص داده اند و با نگاهی ابزاری به آن ، وارد این عرصه شده اند!
همه حرفه ای های رسانه - آنها که دستکم 10 سال در این وادی اند - کمابیش افرادی را به اسم و رسم می شناسند که در فلان رسانه مشغول بودند یا هستند ، فقط به خاطر این که اوقات بیکاری شان را پر کنند و کمک خرجی داشته باشند بی آن که به این ساحت پاک ، تعهدی و دلبستگی داشته باشند.

این معضل درباره افرادی که با انگیزه های جناحی صرف - و نه اطلاع رسانی - وارد این عرصه شده اند ، بسیار حادتر است و متأسفانه افرادی بی آن که به «شرافت قلم» و «رسالت رسانه» باور و تعهدی داشته باشند ، به کسوت خبرنگار و روزنامه نگار در آمده اند و این عرصه را به انواع پلشتی ها اخلاقی ، از تهمت و غیبت گرفته تا هتک حرمت و دروغ آلوده کرده اند و جایگاه روزنامه نگاران راستین را به بازی گرفته اند.

این افراد خود را شهروند شهر رسانه نمی دانند و از این رو ، هیچ حساسیتی نسبت به حفظ حرمت این حریم ندارند. برای آنها ، رسانه نردبان ترقی است ، وسیله ای برای تملق این و آن گفتن و تخریب سفارشی آن و این تا بلکه مورد عنایت صاحب منصبی قرار گیرند و با اولین پیشنهاد پست و مقام ، لگد به رسانه بزنند و برای خودشان کسی شوند!
اینان هستند که آبروی خبرنگاران شریف ، رنجدیده ، نجیب و متعهد به وطن را می برند و تصویری مشوش از خبرنگار و رسانه ترسیم می کنند.

 *باید تلاش شود این مشکلات حل شود. وقتی می‌گویند آمار خبرنگاران را بدهید یک دفعه به 15 هزار نفر کشیده می‌شود برای هدیه رییس جمهوری اما ما واقعا در سطح جامعه 15 هزار خبرنگار نداریم. این هم ظلم است به خبرنگاران حرفه‌‌یی که کارشان این است و شب و روز تلاش می‌کنند.

این بخش از سخنان معاون مطبوعاتی ، بیشترین انتقادات را در پی داشته است اما مگر جز این است که بسیاری از خبرنگاران شرافتمند جامعه از اولین مواهب شغلی مانند بیمه و امنیت شغلی و حیات رسانه شان بی نصیب اند و در همان حال ، همان "رهگذران" بی تعصب کوی رسانه ، چهارچشمی ، این سو و آن سو را می پایند که در کدامین سمت رانتی و امتیازی هست که به اسم خبرنگار تصاحبش کنند! به عنوان مثال ، یکی از مصادیقش ، زمانی بود که دارندگان کارت خبرنگاری می توانستند وارد محدوده طرح ترافیک در تهران شوند و خیلی ها به هر دری زده بودند تا کارتی برای خود جور کنند و به عنوان خبرنگار وارد طرح شوند!

این سوء استفاده چنان فراگیر شد که نهایتاً مسوولان ناگزیر شدند برای هر رسانه ، سهمیه محدودی تعریف کنند و برچسب طرح ترافیک بدهند و نتیجتاً هر ساله ، تعداد زیادی خبرنگار واقعی ، از دریافت سهمیه طرح ، به علت محدودیت های اجباری ، محروم می شوند.

البته آنچه گفته شد هرگز نباید به معنای تأیید کامل عملکرد معاونت مطبوعاتی باشد چه آن که در مواردی مانند اجباری کردن افشای منبع خبر انتقادهای جدی بر این مجموعه وارد است. یا در حالی این معاونت در صدد تعریف خبرنگار و صدور پروانه و ... برآمده که اساساً این کارها ، نه وظیفه حاکمیت است و نه در صلاحیت دولت بلکه باید این امور را به انجمن های مطبوعات و "ان جی او" های رسانه ای سپرد که البته اکنون وجود خارجی جدی ندارند . وظیفه معاونت مطبوعاتی حمایت از ایجاد تشکل های غیردولتی رسانه ای مانند انجمن صنفی روزنامه نگاران ، انجمن صنفی سایت های خبری ، انجمن صنفی عکاسان خبری و ... است که دراین صورت همین تشکل ها ، به عنوان متولیان امر رسانه ، کار سامان دادن به حوزه رسانه را برعهده خواهند گرفت مشروط بر این که خود در دام سیاست بازی نیفتند کما این که در سوابق تاریخی ، چنین نقیصه ای وجود دارد.

مسوولان معاونت مطبوعاتی متوجه این نکته باشند که هر گونه محدودسازی رسانه ای از جانب آنها ، ولو با نیت خیر هم باشد ، به دلیل وابستگی ارگانیک مجموعه شان به نهاد دولت و قدرت ، همواره با مقاومت و تردید مواجه می شود، بنابراین بهتر است به جای این که خود را درگیر این مسائل کنند ، همتی کنند و زمینه را برای پیدایش و تقویت تشکل های غیردولتی رسانه ای مهیا سازند تا مشکلات پیش گفته ، نه با دستور و بخشنامه و آیین نامه های دولتی ، که با همت و همدلی خود اهالی رسانه برطرف شود. این تجربه ای جهانی در کشورهای پیشرو در عرصه رسانه است و بر عقلاست که از راه رفته دیگران یاد بگیرند و چرخ را از نو اختراع نکنند.