نزدیک به دو سال از توزیع اولین بسته از مجموعه ی قهوه ی تلخ می گذرد؛ یکی از اولین سریال هایی که در شبکه ی ویدئویی خانگی توزیع شد.
این سریال علی رغم مشکلاتی نظیر عدم رعایت حق کپی رایت از سوی متخلفان و برخی مخاطبان، همچنان به حیات خود ادامه داد. مقابله با این متخلفان بیش از هر چیز ثمره ی برقراری ارتباط صحیح مهران مدیری با مخاطبان بود؛ گام مؤثری که مدیری در این زمینه برداشت و به نوعی فرهنگ سازی در راستای جلوگیری از قاچاق و کپی آثار فرهنگی و سینمایی را موجب شد.
بنابر تجربه ای که مخاطب عام از آثار طنز مدیری داشت ، اثر طنز دیگری از او مورد اقبال عمومی قرار گرفت . این بار او ثابت کرد که مخاطبش چنان برای کار او ارزش قائل هستند که بهایی بالغ بر 75 هزار تومان را برای 90 قسمت سریالش بپردازند و همچنین آنقدر به او و اثرش احترام می گذارند که نسخه اورجینال آنرا خریداری کنند و این بدین معناست که سیمای ملی ایران ، یکی از پرمخاطب ترین سریال های چند سال اخیر را از دست داده است و در یک جدال بر سر ممیزی و دیگر اختلافات سازمان صدا و سیما با تهیه کننده قهوه تلخ این ، سازمان بود که باخت و مخاطبان بسیاری را از دست داد.
گرچه پس از وقفه بلند مدتی که بین توزیع مجموعه 25 و 26 ایجاد شد ، میزان مخاطبان این سریال دچار ریزش شد اما مدیری همچنان می تواند ادعا کند که در بین همتایانش پرمخاطب ترین سریال را کارگردانی می کند . با این حساب باید دید چه عواملی موجب این محبوبیت شده است؟
مدیری سبک کاری خاص خودش را دارد ؛ قالب های کاری و بازیگرانی تا حدودی ثابت . قهوه ی تلخ را باید یک طنز اجتماعی-سیاسی دانست . مدیری و نویسندگان خوش ذوقش از تمام پتانسیل های تم تاریخی اثرش برای بیان برخی ناکارآمدی دولتی بهره می برد و در هر قسمت ، جرعه ای از قهوه ای تلخ ، در کام مخاطبش می ریزد .
این سریال شخصیت های تاریخی می سازد ، اشرافی گری و جایگاه های اشرافی را به بازی می گیرد ، دربار نمایشی می سازد ، و مقام پادشاهی بی کفایت را دستمایه کنایه های هنرمندانه اش می سازد. درعین حال تقابل شخصیت های حال و گذشته موقعیت های طنز می آفریند .
حتی نامگذاری هوشمندانه این سریال نماینده نگاه انتقادی آن نسبت به بسیاری از وقایع و ناهنجاری های اجتماعی ست . شخصیتی در هیئت یک استاد تاریخ داریم که با تمام درستکاری و علم و ادبی که دارد همواره مورد کم لطفی قرار می گیرد . تحقیر شدن این استاد تاریخ نه تنها در زمان حال ، بلکه در گذشته هم انجام می شود .
پس نویسنده می خواهد ما را به این موضوع هدایت کند که روند نادیده انگاشتن ها و تحقیر کردن های افراد با فهم و با سواد و بها دادن به اشخاص بی علم و بی فرهنگ ریشه های تاریخی دارد.
امیرمهدی ژوله و خشایار الوند به درستی دریافته اند که رذایلی اخلاقی چون چاپلوسی ، دروغ ، تزویر ، ریا ، زورگویی ، نالایقی و نظیر اینها را با چه لباس و پوششی به نمایش درآورند و همین اصل ، یکی از عوامل محبوبیت و فاخر بودن این مجموعه محسوب می شود .
با وجود تمام نقاط قوتی که در داستان پردازی و شخصیت پردازی های این سریال شاهدیم، نقاط ضعفی هم وجود دارد که قابل بحث است .
سکانس هایی در این سریال وجود دارند که پیوستگی داستانی ندارند . درحالی که در فیلمنامه ، سکانس ها باید به با سکانس های دیگر مرتبط باشند و به نوعی در سکانس های دیگر به آنها استناد شود . اما در این اثر چند سکانس وجود دارد که هیچ ربطی به سکانس های دیگر ندارند . مانند دو سکانسی که مستشارالدوله (سیامک انصاری)نزد روانپزشک می رود که نه معلوم می شود واقعیت است یا رویا و نه گرهی از داستان باز می کند . گرچه باید منتظر بود شاید در قسمت های آتی این سکانس ها مورد استفاده قرار گیرند.
یا مثلاً سکانسی وجود دارد که پسر جهانگیر شاه به قصر وارد می شود و در قسمت بعدی این سکانس ابتر می ماند که البته واضح است که ربط مستقیمی به روند فیلنامه داشته است .
ایراد دیگری که بتوان مطرح کرد ، بلاتکلیفی بیننده درباره شخصیت بلوتوث است . گرچه امکان دارد این شخصیت به نوعی گره داستانی باشد اما طولانی شدن این گره و غیبت این شخصیت بیش از هرچیز این شبهه را ایجاد می کند که نویسندگان نتوانسته اند او را در فیلمنامه بگنجانند و حتی به مرور زمان خاصیت معماگونه اش را از دست می دهد .
از این دست انتقادات به حذف شخصیت "بیخودی الملک دیلمی" نیز وارد است . بیننده عملاً قانع نمی شود که چرا اینچنین شخصیتی به کلی از سریال حذف می شود و دیگر بازنمی گردد و علاوه بر آن موقعیت های طنزی که آن شخصیت ایجاد می کرد نیز از دست می رود.
به هر روی این روزها سی و دومین بسته از این مجموعه توزیع شده و مجدداً به روال پخش هفتگی بازگشته است و با وجود اینکه تعداد بسته های این سریال از تعداد معهود (30 بسته در قالب 90 قسمت) تجاوز کرده ، اما مخاطبان دائمی آن درپی تهیه قسمت های بعدی نیز هستند.
مدیری کارگردانی ست که با هر اثرش ، انتظار و سطح سلیقه مخاطب را بالا می برد و همواره نکته ای نو در چنته دارد . مضاف بر این ، خوب فن حفظ و افزایش مخاطب را بلد است. این سریال نیز از این قاعده مستثنی نیست. آرزو می کنیم که کارگردانان و هنرمندان عرصه طنز به جای به کار گیری راههای سخیف برای خنداندن مردم ، آثاری فاخر و ماندگار چون قهوه تلخ از خود برجای بگذارند.
Parastoo.fakharian@ymail.com