قایقهایی که دیگر رنگ آب دریاچه را نمی بینند

منطقه ای در کنار ساحل دریاچه ارومیه وجود دارد که روزگاری شغل عمده ساکنان آن علاوه بر مهمان پذیری از مسافران دریاچه، قایق سازی و اجاره دادن قایق به مسافران این دریاچه نیلگون بود.
 
این روزها با بحران زیست محیطی که دریاچه ارومیه پشت سر می گذارد، نگاه این ساحل نشینان نیز، نگاهی پر از تمناست و بر دلهایشان مانند قایقهایشان زنگار تنهایی و ناامیدی نشسته است.
 
این مکان و محدوده در انتهای جاده گلماخانه ارومیه قرار دارد و انتهای آن جاده به منطقه نظامی و پادگان ختم می شود.
 
هر کسی که تا انتهای این جاده را می پیماید علاوه بر پادگان به دهها ساحل نشین اطراف دریاچه ارومیه برخورد می کند و در مقابل منازل آنها دهها قایق زنگ زده و رنگ و رو رفته و رها شده را می بیند.
 
با وجود اینکه دریاچه ارومیه دیگر آبی برای قایق رانی ندارد اما این افراد هنوز شغل قایق سازی را رها نکرده اند و هرکدام در گوشه ای مشغول ساختن قایق و یا تعمیر آنها هستند.
 
سکوتی پر از ناامیدی در اینجا حکمرانی می کند حتی کودکان این نقطه نیز با کودکان شهری رفتاری متفاوت دارند آنها به جای خانه هایشان زیر سایه قایقها مشغول خواندن امتحاناتشان هستند تا گاهی بتوانند به پدرانشان در ساخت قایق هم کمکی داشته باشند.
 
وقتی که از ماشین پیاده می شوم تعدادی از مردم محلی که می بینند در حال بررسی اطراف و قایقها هستم دورم جمع می شوند و نپرسیده قیمت قایقها را می گویند، این قایق یک میلیون، قایق سفید دو میلیون، ... نقد و اقساط .
 
می گویم خبرنگارم می خواهم از دریاچه بپرسم، با شنیدن نام دریاچه دیگر قایق فروشها میزبانمان نیستند این بار تمام مردم اطراف دوره ام می کنند.
 
آنچنان به میهمانشان خدمت می کنند که می توانی از نگاههای ملتمسانه شان بفهمی چه می خواهند.
 
آنها مزد کاری را که برایشان انجام می دهی تا صدای بی کسی و خواهش هایشان به گوش کسی برسد را پیشاپیش با اخلاصشان در میهمان نوازی می پردازند.
 
داوود چراغی یکی از مردم محلی است که قایق می سازد نپرسیده می گوید: اینجا دیگر سرزمینی مرده است وقتی ماشینی از اینجا گذر می کند یا حامل یک سرباز است یا خریدار و سفارش دهنده قایق برای آب پشت سدها، غیر از این برای ما آمدن میهمان مفهومی ندارد.
 
وی با اشاره به قایق های رها شده در ساحل ادامه می دهد: ما این قایقها را وقتی ساخته بودیم که دریاچه آب داشت.
 
وی می افزاید: روزی حتی 100 هزار تومان درآمد ما از محل اجاره این قایق ها بود ولی الان اوضاع فرق کرده است.
 
وی ادامه می دهد: من الان در شیلات کار می کنم با حقوق ماهی 400 هزار تومان ولی چاره ای ندارم.
 
وی می افزاید: اینجا همه خانواده باهم تلاش می کنیم تا قایق هایی را بسازیم و به صیادان در سد ارس، سد حسنلو و سایر دریاچه های پشت سدهای استان بفروشیم یا اجاره بدهیم.
 
چراغی می گوید: مدت زمان ساخت هر قایق 15 تا 20 روز طول می کشد و برای ما فقط یک میلیون تومان سود و دستمزد باقی می ماند.
 
وی اضافه می کند: قبلا ساخت یک قایق با سه چهار میلیون تومان به پایان می رسید و فروش داشتیم ولی الان برای ساخت آن باید خیلی بیشتر از این حرفها و گاهی دو برابر هم هزینه کنیم که باعث می شود تا مشتریان هم نتوانند قایق ها را با رونق گذشته بخرند.
 
همسایه اش که در کنار اوست می گوید: ما یک خانواده بزرگ چند نفری بودیم که دریا، همه عشق و زندگیمان بود وقتی صبح می شد طلوع آفتاب از شرق همراه با طلوع امیدی برای شروع روزی پر از کار و تلاش بود.
 
بهروز فروغی افزود: ما لجن می فروختیم، تخم ˈتخم آرتمیاˈجمع می کردیم و با قیمتی بسیار خوب می فروختیم حتی اینجا یک رستوران و کافه کوچک داشتم در ایام تابستان روزانه بیش از 100 نفر توریست داخلی و خارجی را پذیرایی می کردیم.
 
وی ادامه می دهد: الان جز پشه ها، نمک و تپه های نمکی و این جاده خلوت دیگر چیزی برای ما نمانده، حتی آبی که می خوریم از گلویمان پایین نمی رود و کام ما را تلخ می کند.
 
پیرمردی از اهالی محلی که یک مغازه که نه یک اتاق با یک یخچال و چند پفک و کبریت و نوشابه همه سرمایه زندگیش برای گذران عمرش است نیز از خیل جمعیت خود را به جلو می رساند از هیجان گریه می کند و می گوید: دخترم کسی به فکر ما نیست چهل هکتار زمین داشتم که با خشک شدن دریا و کم آبی بخشی را بخاطر فرزندانم فروختم تا به شهر بروند و برای خود کار و باری راه بیاندازند انها هم رفتند و دیگر برنگشتند و من و همسرم در این محل دور افتاده تنها و بی کس مانده ایم.
 
حمدالله نقی زاده ادامه می دهد: وقتی ما دریای پر آبمان را داشتیم در حیاط 1200 متری خانه ام 12 اتاق ساختم تا هم کسب درآمدی باشد و هم بتوانیم پذیرای مهمانان باشیم اما نمی دانستم دریاچه ارومیه به این شوربختی گرفتار می شود و ما بدتر از دریاچه بدبخت می شویم.
 
وی می افزاید: وقت پر آبی دریاچه، در حیاط خانه ما به روی تمام میهمان ها باز بود و به قدری میهمان داشتیم که گاهی عده ای در حیاط و زیر درختان شب را صبح می کردند.
 
وی می گوید: الان سقف اتاقها ریخته و دیگر کسی در اینجا را هم نمی زند و پول و بهانه ای هم برای بازسازی ندارم، در اینجا آب ما طعم لجن می دهد نه آب خوب برای خوردن داریم نه هوای خوب برای نفس کشیدن، آب اینجا دیگر شور است البته اگر به آبی در چاههای منطقه برسی، کشاورزی هم دیگر در این جا رونقی ندارد.
 
وی می گوید: این قایقها و ساحل نشینان هم دیگر از بس چشمهاشان را به دریا و آسمان در انتظار قطره ای باران دوخته اند خسته شده اند.
 
وی افزود: ما پر آبی دریاچه را نمی دانیم عمرمان قد می دهد ببینیم یا نه ولی کاش بشود این نوه هایمان روزی پر آبی دریاچه را ببینند تا قصه ها و خاطره هایی که ما برایشان گفته ایم را باور کنند و ما را دروغگو و یا خیال پرداز می پندارند.
 
وی گفت: آب یعنی زندگی در این نقطه پایانی یعنی کار یعنی هوای پاک تنفس کردن و همه ما حاضریم برای بازگشت حیات به دریاچه و به مردم این منطقه هر چه بگویند انجام دهیم.
 
دریاچه ارومیه به عنوان یکی از 59 ذخیره گاه های بیوسفری کره زمین در شمال ایران اسلامی و در بین دو استان آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی قرار گرفته که از 17 سال پیش ارتفاع آب آن افزون بر هفت و نیم متر کاهش یافته است.
 
بر اساس اعلام مسوولان با این کاهش، هم اکنون بیش از 90 درصد از پهنه آبی دریاچه ارومیه به شوره زار تبدیل شده و تنها چیزی حدود هفت درصد از آن با دو میلیارد مترمکعب آب باقی مانده است.
 
کارشناسان بر این باورند که با ادامه روند فعلی، پیش بینی می شود در سه تا پنج سال آینده آب آن به کلی خشک شده و افزون بر 10 میلیارد تن نمک در پهنه این دریاچه باقی بماند.
 
دریاچه ارومیه با پنج هزار کیلومتر مربع وسعت، گنجایش 35 میلیارد مترمکعب آب را دارد که از رودخانه های استان های کردستان، آذربایجان غربی و آذربایجان شرقی و چشمه های جوشان کف دریا تامین می شود.
 
در سال های اخیر، بر اثر کاهش نزولات آسمانی، بهره برداری بی رویه از آبهای سطحی و زیرزمینی، ساخت سدهای مخزنی، افزایش دمای هوا و تبخیر بیش از حد، با بحران کم آبی رو به رو شده که هر سال این روند تشدید شده است.
 
حوضه آبریز دریاچه ارومیه افزون بر 51 هزار و 876 کیلومترمربع برآورد می شود که در استان های آذربایجان غربی، آذربایجان شرقی و کردستان قرار گرفته است.
 
همچنین غلظت نمک دریاچه ارومیه در حدود 50 درصد است که با انجام عملیات احیاء و نتایج آن، این سهم به 25 درصد می رسد.
 
مسوولان بر این باورند که برای احیای دریاچه ارومیه 10 سال زمان مورد نیاز است.
 
مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور در این باره به خبرنگار ایرنا گفت: طبق آمار و اطلاعات موجود در دنیا در سالهای گذشته سه برابر بیشتر از ذخایر زیرزمین استفاده شده در حالی که این بهره برداری در ایران 20 برابر بوده است.
 
شهربانو امانی افزود: در سالهای اخیر در کشور ما 9 میلیارد مترمکعب بیش از حد استاندارد آب برداشت شده در حالی که برای ترمیم این سفره های زیرزمینی میلیونها سال زمان نیاز است.
 
وی ادامه داد: با انکار کردن بحرانهای زیست محیطی نمی توان از این بحرانها فرار کرد و باید آحاد مردم آگاهی و توجه ویژه ای به این بخش داشته باشند.
 
امانی گفت: رییس جمهوری در سفرهای انتخاباتی خود به مردم آذربایجان غربی قول داده اند تا این مساله را حل کنند ولی این مساله بدون مشارکت مردمی حل نمی شود و مردم باید خود همت کنند.
 
مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور اضافه کرد: امروز کشورهای بین المللی به کمک ما آمده اند از کمک یک میلیون دلاری ژاپن گرفته تا همکاری و ارائه نظرات بیش از 400 دانشمندان مختلف در این زمینه که امید است افقهای روشنی برای دریاچه رقم زده شود.
 
امانی اظهار کرد: عدم احیای این زیست بوم ارزشمند پیامدهای بسیاری را در پی دارد که مهمترین تبعات آن جابه جایی مردم منطقه و نابودی اشتغال و زندگی در این حوضه آبریز است.
 
وی اضافه کرد: نباید اطلاعات پراکنده به مردم داد، این مردم حیاتشان با حیات دریاچه پیوندی دیرینه دارد و نباید فراموش کرد که 35 درصد مردم استان در حوزه کشاورزی مشغول بکارند.
 
وی تبدیل اراضی دیم به آبی و افزایش اراضی زراعی و نیز عملیات سد سازی در حوضه دریاچه ارومیه را دارای تاثیر در بحران دریاچه عنوان کرد و گفت: رهاسازی آب از سدها به سوی دریاچه نیازمند پیگیری بوده و نظارت بر این مساله که آیا آب به دریاچه می رسد نیز نباید فراموش شود.
 
مشاور رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور افزود: مدیریت ناظرین آب بسیار مهم بوده و باید به آموزش آنها نیز در این راستا توجه ویژه ای شود.
 
مشاور امور بانوان و خانواده رییس سازمان حفاظت محیط زیست کشور با بیان اینکه ظرفیتهای اجتماعی در احیای دریاچه ارومیه نادیده گرفته شده است گفت: باید از ظرفیتهای مردمی به نحو مطلوب برای کمک به نجات دریاچه ارومیه استفاده شود و برای بهره گیری از این ظرفیت عظیم باید در میان مردم حضور داشته باشیم.
 
وی از به ثمر نشستن اقدامات دولت برای احیای دریاچه ارومیه اظهار امیدواری و خوش بینی کرد و ادامه داد: هیچ وقت اقدامات در این زمینه به صورت دستوری از بالا پیش نخواهد رفت و باید میزان حساسیت مسوولان نسبت به این موضوع برای مردم تبیین شود و در این زمینه از هر ابزار و وسیله ای باید بهره جست.
 
امانی گفت: به خاطر حساسیت موضوع دریاچه ارومیه، سوء استفاده از احساسات مردم هم در این زمینه بالاست و باید در این زمینه یک اعتمادسازی بین مردم و دولتمردان ایجاد شود تا مردم درک کنند که همه این تلاشها فقط با همکاری آنان به سرانجام می رسد.
 
مدیرکل حفاظت محیط زیست آذربایجان غربی نیز در این باره به ایرنا گفت: در حال حاضر دریاچه ارومیه دو میلیارد مترمکعب آب داشته و برای حفظ وضعیت فعلی خود سالانه به 3،1 میلیارد مترمکعب آب نیاز دارد و برای مساحت پنج هزار کیلومتری این پهنه آبی سالانه چهار میلیارد مترمکعب آب مورد نیاز است.
 
حسن عباس نژاد اظهار کرد: هم اکنون دریاچه ارومیه برای رسیدن به تراز اکولوژیک خود نیازمند 12 میلیارد مترمکعب آب است.
 
وی افزود: در صورت احیاء با اضافه شدن 12 تا 12.5 میلیارد مترمکعب آب و با توجه به وجود دو میلیارد مترمکعب در دریاچه میزان آن به حدود 14.5 میلیارد مترمکعب می رسد.
 
وی گفت: سطح تراز دریاچه ارومیه در تاریخ دوم خرداد به رقم 1270.67سانتیمتر بالاتر از سطح آبهای آزاد رسیده که در مدت زمان مشابه سال گذشته این سطح تراز 1270.4 سانتیمتر بوده که کاهش 37 سانتی متری نسبت به سال گذشته وجود دارد.
 
عباس نژاد ادامه داد: در صورت ادامه روند کاهش سطح آب در پاییز امسال که میزان آن بیش از 67 سانتیمتر پیش بینی می شود، سطح تراز دریاچه ارومیه به کمتر از 1270 متر خواهد رسید.
 
وی گفت: بر اساس برآوردهای انجام یافته حجم آب دریاچه ارومیه در وضعیت فعلی حدود 2.2 میلیارد مترمکعب بوده که هفت درصد حجم در وضعیت نرمال می باشد.
 
وی اظهار کرد: میزان ورودی از رودخانه های استان به دریاچه در سال آبی جاری نیز در حدود 350 میلیون مترمکعب بوده که در زمان مشابه سال آبی گذشته 670 میلیون مترمکعب بوده است.
 
عباس نژاد گفت: هم اکنون تنها هفت درصد از آب دریاچه ارومیه باقی مانده است که این میزان نیز بتدریج در حال کاهش است.
 
وی افزود: مساحت عرصه آبی دریاچه هم اکنون یک هزار و 800 کیلومترمربع بوده که 31 درصد عرصه آبی در وضعیت طبیعی است.
 
وی ادامه داد: در حوضه آبریز دریاچه ارومیه در آذربایجان غربی علاوه بر تعداد بسیاری روستا و ساکنان آن انواع حیات وحش از پرندگان گرفته تا پستانداران و به ویژه گوزن زرد و نادر ایرانی در پارک ملی دریاچه ارومیه و جزایر آن سکونت دارند که با بروز طوفانهای نمکی معیشت مردم منطقه و تغذیه و زندگی جانواران نام برده با تهدید جدی مواجه می شود.
 
مدیر دفتر مطالعات پایه منابع آب شرکت آب منطقه ای آذربایجان غربی نیز به ایرنا گفت: میزان تبخیر در حوزه دریاچه ارومیه 11 درصد افزایش یافته است.
 
مهرنگ دوستی افزود: با توجه به خشکسالی های اخیر و تغییرات اقلیمی میزان تبخیر در حوضه آبریز دریاچه ارومیه با افزایش 1.3 درجه سانتیگرادی دما در دو دوره دراز مدت 25 ساله، در سالهای اخیر 11 درصد افزایش یافته است.
 
وی اظهار کرد: میزان ذخایر برفی در این حوضه نیز نسبت به مدت زمان مشابه سه چهارم کاهش پیدا کرده است.
 
بر اساس اعلام کارشناسان محیط زیست در صورت عدم خروج دریاچه ارومیه از وضعیت بحرانی بیش از چهار میلیون نفر از مردم روستاهای اطراف دریاچه و 14 میلیون نفر از مردم منطقه و حتی پایتخت از مضرات طوفان های نمکی آسیب می بینند.
 
شیوع انواع بیماریهای پوستی و تنفسی نیز از بیماریهایی است که در صورت عدم احیای دریاچه ارومیه گریبان گیر مردم ساکن اطراف آن و شاید سایر استانها نیز بشود.
 
با توجه به اهمیت زیست محیطی دریاچه ارومیه و نقش آن در تلطیف هوا ، خشک شدن این پهنه آبی مخاطرات زیست محیطی زیادی را نه تنها برای استان های ساحلی، بلکه برای ایران و حتی کشورهای همجوار خواهد داشت.
 
برجای ماندن 10 میلیارد تن نمک خطر بالقوه ای است که در صورت انتشار به صورت ریزگردها، می تواند زندگی انسان ها، حیوانات و کشاورزی کشور تا شعاع 500 کیلو متری را دچار اختلال های شدید کند.
 
روند خشک شدن دریاچه ارومیه از 17 سال پیش آغاز شده و در حال حاضر به بدترین وضعیت ممکن رسیده است و تبعاتی چون مهاجرت مردم روستاهای ساحلی و نیز بیکاری را برای آنان به ارمغان آورده که نیازمند توجه جدی مسوولین به این موضوع و ایجاد شغل هایی پایدار برای ساحل نشینان و جلوگیری از افزایش شغل های کاذب برای آنان است.