وبلاگ هاي فارسي در كانون توجه رسانه هاي جهان

انتشار ٣ خبر درباره وبلاگ هاي فارسي توسط رسانه هاي بين المللي، يك بار ديگر موضوع وبلاگ نويسي در ايران را در كانون رسانه هاي جهان قرار داده است.

براساس خبر منتشر شده در روزنامه گاردين، طبق آماري كه در سال ٢٠٠٥ توسط سايت تكنوراتي اعلام شده است، تعداد وبلاگ هاي فارسي به ١١٠ هزار عدد مي رسد و خبر فايننشيال تايمز نيز حاكي است در ايران ٨٠٠ هزار وبلاگ وجود دارد كه پس از چين در مقام دوم دنيا، از حيث وبلاگ قرار دارد (البته آمارهاي دقيق تر در اين مورد توسط محققان ايراني جمع آوري شده كه در ادامه گزارش به آن ها اشاره شده است) و سومين خبر نيز حاكي است بخشي از سازمان اطلاعات مركزي آمريكا به نام «مركز منابع باز» (Open Source Center) وظيفه دارد كه در اينترنت، در سايت ها و وبلاگ هاي شخصي به جست وجو بپردازد و پس از جمع آوري و ترجمه اطلاعات به دست آمده، آن ها را آناليز كند، داگ نكوين (Doug Naquin) مدير اين مركز مي گويد: «ما به دنبال اطلاعات به هر جا سرمي كشيم.»

به گفته وي، يكي از مهم ترين منابع اطلاعات ما وبلاگ هاست. سوال اينجاست كه وبلاگ هاي فارسي چه اطلاعاتي منتشر مي كنند كه براي سيا اهميت دارد و كاركرد وبلاگ ها و ديگر فناوري هاي اينترنتي در دنيا چيست؟

وبلاگ به عنوان رسانه

نه تنها بسياري از مردم كه حتي بسياري از استادان و صاحب نظران سياسي و اجتماعي و به خصوص استادان ارتباطات اجتماعي هم قبول ندارند كه وبلاگ يك رسانه است و وبلاگ نويس يك رسانه نگار.

از نظر بسياري از متخصصان علوم ارتباطات، روزنامه نگار و رسانه نگار به كسي اطلاق مي شود كه به طور تمام وقت در خدمت يك رسانه باشد و آن فرد با فعاليت در رسانه تامين معاش كند؛ در غير اين صورت اگر فردي به صورت تفريحي يا به عنوان شغل دوم به كار رسانه نگاري در هر قالبي چه مكتوب، چه اينترنتي و چه راديو و تلويزيوني بپردازد، به عنوان رسانه نگار محسوب نخواهد شد.براساس همين استدلال، آن ها وبلاگ نويسان را به دليل حرفه اي نبودن در شغل ژورناليسم و درآمد نداشتن از طريق وبلاگ نويسي، رسانه نگار نمي دانند و وبلاگ را هم به تبع آن رسانه نمي انگارند و آن را جدي نمي گيرند.

حتي مدتي پيش در ميان استادان ارتباطات دانشگاه علامه طباطبايي، بحث و جدل زيادي درباره رسانه نبودن وبلاگ درگرفت كه در نهايت گفته شده، برخي وبلاگ ها رسانه و برخي وبلاگ نويسان رسانه نگار هستند ولي همه آن ها شامل اين حكم نمي شوند.

با اين حال وبلاگ -به لحاظ علمي- تمام كاركردهاي يك رسانه را دارد. در متون علمي، يك رسانه داراي كاركرد تفريحي، سرگرمي، آموزش و اطلاع رساني، نقد و تضارب آرا و افكار است و با بررسي كاركردهاي وبلاگ مي توان گفت، وبلاگ نيز تمام اين كاركردها را دارا مي باشد، بنابراين وبلاگ را نيز مي توان يك رسانه ناميد

جمع آوري اطلاعات از منابع آشكار

در عرف فعاليت هاي متداول موسسه ها و سازمان هاي اطلاعاتي و جاسوسي، جمع آوري اطلاعات از منابع مختلف صورت مي گيرد؛ برخي از اين منابع، اختصاصي و محرمانه است كه شامل عوامل جاسوسي آن ها در كشورهاي هدف مي باشد و برخي ديگر، منابع آشكار و باز است كه به طور عمده شامل رسانه هايي همچون راديو و تلويزيون، مطبوعات، وب سايت هاي اينترنتي و وبلاگ ها مي شود.براين اساس، به طور طبيعي، انبوهي از اطلاعات مختلف از طريق اين رسانه ها جمع آوري مي شود و مورد تجزيه و تحليل كارشناسان اطلاعاتي قرار مي گيرد. در ميان اين حجم عظيم اطلاعات ظاهرا «به درد نخور»، اطلاعات باارزشي نيز يافت مي شود كه ارزش آن ها از هزينه و وقتي كه صرف جست وجوي آن ها شده، بيشتر است.بنابراين اكنون كه وبلاگ هاي فارسي با حجم عظيم خود، به يكي از منابع اصلي توليد محتوا Content در محيط مجازي تبديل شده، طبيعي است كه سازمان هاي اطلاعاتي به بررسي اين محتواها علاقه مند شوند

حدود ٦ سال از عمر وبلاگ هاي فارسي مي گذرد؛ در اين مدت هر ساله تعداد وبلاگ ها بيش از ٢ برابر شده است به طوري كه هم اكنون بيش از ٥/٢ ميليون وبلاگ در «وبلاگ سرويس هاي» مختلف ثبت شده است كه البته اين به معناي فعال بودن همه آن ها نيست. طبق آمارهاي استنتاج شده از رصدگرهاي معتبر جهاني مانند «Blogdex» و «Technorati» حدود ١٠ درصد از اين تعداد وبلاگ هاي فارسي، فعال به شمار مي رود كه حدود ٢٥٠ هزار وبلاگ مي شود. ملاك فعال بودن وبلاگ نيز، انتشار حداقل يك پست در هفته طي ٢ ماه آخر فعاليت وبلاگ مي باشد.

 

برهمين اساس، طي سال هاي ٨٤- ١٣٨٣، وبلاگ هاي فارسي رتبه چهارم زبان هاي فعال وبلاگ نويسي را دارا بود كه البته در حال حاضر به دليل فعال شدن وبلاگ هاي ديگر زبان ها مانند چيني، هندي، فرانسوي و اسپانيولي، وبلاگ هاي فارسي رتبه دهم جهاني را داراست كه در مقايسه با ديگر شاخص هاي ديجيتالي ايران، رتبه بسيار بالا و افتخارآميزي است.

 

به عبارت ديگر كسب چنين رتبه اي در كشوري كه از نظر شاخص دولت الكترونيكي، شاخص هاي ديجيتالي، رتبه وب سايت هاي دانشگاهي و خدمات الكترونيك، در جايگاه هاي پايين جهاني قرار دارد، بسيار مهم محسوب مي شود و نشان مي دهد كه به دلايل مختلف رويكرد ايرانيان در فضاي سايبر به سمت راه اندازي وبلاگ و توليد محتوا و انتشار اطلاعات در اين چارچوب سوق پيدا كرده است؛ به عبارت ديگر وبلاگ ها تنها مزيت نسبي ايرانيان در فضاي مجازي محسوب مي شود.

دلايل رويكرد ايرانيان به وبلاگ

اين سوال بسيار مهمي است كه چرا ايرانيان طي سال هاي اخير تمايل زيادي به وبلاگ نويسي پيدا كرده اند. پاسخ به اين سوال مستلزم انجام كارهاي تحقيقاتي گسترده اي است اما بررسي هاي مختلف در ميان وبلاگ ها از طريق تكنيك تحليل محتواي وبلاگ ها نشان مي دهد كه رايگان بودن وبلاگ ها، سرعت در راه اندازي آن، پيشرفت فناوري هاي مرتبط با مديريت و كنترل پانل وبلاگ ها و در اختيار داشتن فضايي براي بيان ديدگاه ها از جمله دلايلي است كه موجب شده است ايراني ها به سمت وبلاگ نويسي گرايش پيدا كنند.

اعتبار منبع در وبلاگ ها

سوالي كه اكنون مطرح مي شود اين است كه اطلاعات و محتواهاي منتشر شده در وبلاگ ها از چه درجه اعتباري برخوردار است؟آيا اين مطالب اصلا ارزش بررسي و جست وجو را دارد و آيا مي توان به آن ها استناد كرد؟

در پاسخ بايد گفت: حجم عمده اطلاعات منتشر شده در وبلاگ ها، ديدگاه هاي افراد درباره مسائل روزمره اجتماعي است، اين كه در خانه و اجتماع، در مدرسه و دانشگاه، در محيط كار و در مسير تردد به منزل يا محل كار، چه اتفاق هايي براي وبلاگ نويس افتاده است.

اين نوع مطالب، به اصطلاح «روزنوشته ها» شهرت يافته است. در واقع بلاگرها بيشتر «روزنگارند» تا «روزنامه نگار» اما همين اطلاعات مي تواند در موضوع مهمي به نام سنجش افكار عمومي و مطالعات عقايد اجتماعي مورد استفاده و بهره برداري قرار گيرد. در روش تحليل محتوا، با استفاده از روش هايي همچون پرسش نامه معكوس، ديدگاه هاي افراد كه در وبلاگ هايشان ثبت شده است، مورد ارزشيابي، سنجش و پايش قرار مي گيرد.

البته هر نوع سنجش افكاري را نمي توان از طريق تحليل محتواي وبلاگ ها به دست آورد. اما وقتي حجم وبلاگ ها در كشوري افزايش مي يابد، مي توان بازتاب يك خبر يا موضوع -به عنوان مثال انتخابات مجلس هشتم- را از طريق روزنوشته هاي وبلاگ نويسان مورد ارزيابي، تجزيه و تحليل قرار داد.

اين نوع اطلاعات به دليل نوشته شدن در يك فضاي آزاد و باز از ارزش بالايي برخوردار است، به شرطي كه روش تحقيق در آن به درستي رعايت شود.

اينترنت و شفافيت اطلاعات

به طور كلي عصر اينترنت يا به قول امانول كاستلز «عصر اطلاعات»، عصر شيشه اي شدن سازمان ها و كشورهاست؛ اينترنت باعث شده است تا تبادل اطلاعات و ديدگاه ها در محيط مجازي به سادگي و با سرعتي باورنكردني صورت گيرد. اينترنت، امروزه از طريق فناوري هايي مانند وبلاگ، چت روم، فروم يا تالار گفت وگو و پست الكترونيك بازتاب دهنده «فضاي عمومي نوين» مورد نظر يورگن هابرماس است.

 

هر فرضيه يا استدلالي كه در مورد فلسفه ذاتي اينترنت وجود دارد، قابليت تعميم به فضاي وبلاگ ها را هم دارد.اينترنت يك فناوري تعاملي است.

 

يعني هم امكان انتشار اطلاعات و هم امكان جمع آوري و دريافت اطلاعات را دارا مي باشد. اگر وبلاگ هاي فارسي از طريق سازمان هاي جاسوسي غربي رصد مي شود، ما نيز مي توانيم اطلاعات وبلاگ هاي آن ها را رصد كنيم. اتفاقا به دلايل مختلف، وبلا گ هاي غيرفارسي، بسيار شفاف تر، صريح تر و دقيق تر است و ديدگاه ها و محتواهاي منتشر شده در آن ها بيشتر قابل بهره برداري براي ماست، اما مشكل اينجاست كه ما حتي خودمان هم از محتواي اطلاعات وبلاگ هاي فارسي تصوير درست، شفاف و روشني نداريم.

 

 هيچ موسسه تحقيقاتي در ايران، موضوع مانيتوركردن هدفمند با اهداف علمي و پژوهشي را در دستور كار خود قرار نداده است و هنوز هم وبلاگ هاي فارسي در ساختارهاي مطالعاتي رسمي جدي گرفته نمي شود. هنوز هيچ مرجع رسمي داخل كشور آمار و اطلاعات دقيقي از تعداد وبلاگ هاي فارسي ارائه نداده است و آمارهاي منتشر شده يا از سوي «بلاگ سرويس ها» است يا از سوي سايت هاي رصدكننده خارجي.

وبلاگ ها؛ تهديد يا فرصت

حال ما با يك خبر جديد مواجه هستيم. سازمان هاي جاسوسي غربي وبلاگ هاي فارسي را رصد مي كنند. آيا اين يك تهديد براي امنيت ملي و منافع ملي ماست؟ چگونه بايد با اين موضوع برخورد كنيم؟ ساده ترين پاسخ، حذف صورت مسئله است. همه وبلاگ ها را ببنديم!اما اين پاسخ و راه حل، ناگفته پيداست كه جوابگو نيست. سياست هاي مصوب شوراي عالي انقلاب فرهنگي، كه مورد تاييد مقام معظم رهبري هم قرار گرفته، توسعه شبكه هاي اطلاع رساني است؛ اينترنت يك ابزار تعاملي و در واقع يك چاقوي دو لبه است.

بررسي هاي اوليه نشان مي دهد حداقل در مورد وبلاگ هاي فارسي، اكثر آن ها در چارچوب منافع ملي كشور مي نويسند، دفاع سرسخت وبلاگ هاي فارسي از موضوع خليج فارس و انرژي هسته اي، به تعبير دبير وقت شوراي عالي امنيت ملي، نمونه اي از جنبش نرم افزاري تلقي مي شود.وبلاگ هاي فارسي در واقع فرصتي براي بازتاب افكار عمومي ايرانيان در سطح جهاني به شمار مي رود، وبلاگ ها مي تواند آيينه اجتماعي كشور باشد. با وبلاگ هايي هم كه خارج از منافع ملي مطالبي مي نويسند، بايد "در چارچوب قانون" برخورد كرد.