5 نکته با عباس عبدی با یادی از ابوعلی سینا!

عصر ایران؛ مهرداد خدیر- شاید این اولین بار باشد که در نقد مواضع عباس عبدی می‌نویسم. خوانندگان حرفه‌ای مطبوعات و رسانه‌ها تصدیق می‌کنند که در همه حال ستایش‌گر «عزت نفس» و حتی «غرور» او بوده‌ام.
 
  به این سبب که در دولت اصلاحات نیز سمتی و مسوولیتی نپذیرفت و روزنامه‌نگار باقی ماند. یا این که مهندس شیمی است ولی بهتر از خیلی از مدعیان جامعه‌شناسی تحلیل می‌کند و آموزه‌های «امیل دورکیم» را به کار می‌بندد.

  حتی در اوایل دهه 80 هنگامی که بر او خرده گرفتند که چرا از رفتار با خود در دوران بازداشت پس از ماجرای «موسسه نظر سنجی» تشکر می‌‌کند و وضعیت زندان را نسبت به نوبت قبل بهتر می‌داند، در یادداشتی آوردم وقتی واقعا احساس می‌کند محیط و رفتارها و وضعیت بهتر شده چرا نباید ابراز کند؟

 درباره نوع دفاع او در دادگاه نیز توضیحات یا توجیهات متعددی آمد تا غباری بر دامان این سیاست مدار ننشیند که همواره می‌کوشد دو اصل «عزت نفس» و «شرافت» را پاس دارد.

مواضع اخیر او در نقد جنس دفاع آیت الله هاشمی رفسنجانی از یادگار امام اما طبعا باب میل نبود. با این حال نویسنده یادداشت «آن حُزن آشنا» نمی‌توانست در نقد عبدی بنویسد.

به دو دلیل: اول این که گمان می‌شد می‌خواهد باب گفت و گو را همچنان باز نگاه دارد و مرجع تعیین صلاحیت را هشدار دهد که احراز نشدن صلاحیت سید حسن خمینی به رغم آنچه می‌پندارند به سود هاشمی است و با روش خودش به تایید صلاحیت و حضور یادگار امام در صحنه کمک کند.

 دلیل دوم هم ملاحظه رسانه منتشر کننده بود تا این گمان درنگیرد که انتقاد از عبدی هم‌سویی با لحن تند منتقدان عدم احراز صلاحیت است.

   مصاحبه اخیر آقای عبدی با روزنامه شرق که در آن درصدد توجیه آن یادداشت برآمده اما انگیزه‌ای شد تا دراین باره نکاتی ذکر شود.

ابوعلی سینا می‌گوید: «‌آن که یک اشتباه را مرتکب شده تنها یک اشتباه انجام داده اما کسی که در توجیه اشتباه خود هزار دلیل می‌آورد هزار و یک اشتباه مرتکب شده است» و شوربختانه باید گفت آقای عبدی در توجیه اشتباه قبلی دلایلی آورده که یادآور سخن ابن سیناست!

در توصیف این که چرا عبدی اشتباه کرده و در توجیه اشتباه خود اشتباهات تازه ای مرتکب می‌شود این نکات را می توان برشمرد:

1- صورت بندی نیروهای سیاسی نسبت به قبل بسیار تفاوت کرده و نه تنها هاشمی رفسنجانی که حتی علی لاریجانی اکنون در طیف اعتدال تعریف می شود.

یادداشت آقای عبدی این ذهنیت را پدید آورد که انگار او هنوز در حال و هوای قبل به سر می‌برد. حال آن که از پژوهش‌گری که دوست دارد بیشتر با عنوان «جامعه شناس» شناخته شود انتظار می‌رود جامعه را چنان که هست بشناسد و تحلیل کند.

 نمی‌توان داعیه جامعه‌شناسی داشت ولی از منظر روابط ساخت قدرت تحلیل کرد. اگر کسی از آقای حسین شریعتمداری انتظار ندارد خواستار تایید صلاحیت  شود به این خاطر است که او از دریچه «قدرت» می‌نگرد و از این منظر توجیه‌پذیر است و عجیب نیست. اما آیا عبدی نیز از این منظر می نگرد؟! در نگاه و تحلیل سیاستمداران عینک و دریچه آنان اهمیت دارد.

اگر هاشمی رفسنجانی در دولت خود سیاست  کنترل جمعیت را به اجرا می‌گذاشت به این خاطر بود که از دریچه «‌توسعه» می‌نگریست و اگر احمدی نژاد بر افزایش جمعیت تاکید داشت به این دلیل بود که جمعیت را از مولفه های «قدرت» می‌دانست که گزاره نادرستی هم نیست. با این نگاه نخستین نقد بر عبدی این است که «چشمی» یا دریچه یا منظر خود را مشخص  نمی‌کند. از منظر قدرت نقد می‌کند یا جامعه؟! یا دوست دارد مانند پیستون بین نهادهای مدنی و ساختار قدرت در آمد و رفت باشد؟

2- یکی از بهترین نوشته ها درباره نرم افزارهای پیام رسان موبایلی در ماه های اخیر اثر همین آقای عبدی است که در آن از آنها به عنوان «رسانه های مکمل» یاد کرده بود. او گروه‌ها و کانال‌های تلگرامی را قابل اعتماد ندانسته و حتی شبکه‌های ماهواره‌ای را باهویت‌تر توصیف کرده بود چون حداقل روشن است که مسوولیت اخبار و گزارش ها با کیست. با این پیشینه آیا تعجب برانگیز نیست که آقای عبدی یادداشت خود را ابتدا در کانال یا گروه تلگرامی منتشر کرد؟ رطب خورده منع رطب چون کند؟!

3- آقای هاشمی نگفته بود چون سید حسن «نوه امام» است صلاحیت او را تایید کنید تا آقای عبدی پاسخ دهد که خود سید حسن بدون انتساب هم صلاحیت دارد و نباید موضوع را خانوادگی کرد. بلکه دقیقا لفظ «اشبه» را به کار برده بود. یعنی «‌شبیه ترین» و جالب این که خود عبدی هم این «‌اشبه» بودن را تایید کرده است. تفسیر تاکید بر «اشبه» و تقلیل آن به نسبت خانوادگی تحریفی نابخشودنی و دست‌کم تاسف‌بار است. منظور هاشمی از اشبه هم می‌تواند از حیث سیما باشد (که در تاریخ تشیع هم مسبوق به سابقه است) و هم از جنبه اجتهاد زود هنگام و هم صفات دیگر و موضوع تنها در نسبت خانوادگی متوقف نیست که اسباب برآشفتگی و به تعبیر خود منتقد، عصبانیت را فراهم سازد.

4- یکی از مهم‌ترین انتقادات عبدی به هاشمی طی تمام سال‌های گذشته که یا علنا ابراز کرده یا مانند چند سال اخیر نگفته ولی همچنان به آن باور داشته نگاه از بالاست. حال آن که به نظر می‌رسد خود جامعه‌شناس محترم نیز به آن مبتلا شده است .  مثلا می‌گوید:
        
  «آقای هاشمی می‌توانست به این ماجرا اشاره کند که احمدآقا بدون امتحان برای خبرگان تأیید شد. ایشان به لحاظ علمی در مقایسه با احمدآقا درجه بالاتری دارند؛ چون احمدآقا بیشتر درگیر کارهای اجرائی بود؛ اما حسن‌آقا اصلاً کارش این است و سال‌هاست که کلاس و شاگرد دارد پس امکان تأیید صلاحیتش بیشتر بود ».

  اگر در حد یک مشاوره و قبل‌تر گفته بود قابل توجیه بود ولی نمی‌توان از یک سیاستمدار انتظار داشت همان استدلالی را بیاورد که ما دوست داریم. چرا باید هاشمی برای تایید صلاحیت سید حسن از پدر او مایه بگذارد؟ صلاحیت علمی دوست دیرین و فقید خود را زیر سوال برد تا بر صلاحیت و خبرویت فرزند او تاکید کند؟! واقعا این چه انتظاری است؟!

 5- تعارض درونی در منطق این منتقد آنجاست که از هاشمی انتقاد می‌کند که باید به لابی‌‌گری‌های گذشته ادامه می‌داد نه این که نقد خود را علنی سازد. هر سیاستمداری اما شیوه‌ای دارد و در عین سیاستمداری عواطفی هم دارد. هر که فیلم سخنان هاشمی را دیده دریافته سخنان او از عمق وجود برخاسته و با بغض صحبت می‌کند و جنبه عاطفی آن می‌چربد.

  هاشمی سیاستمدار است اما سیاستمداران هم قلب دارند و گاه باید احساس خود را بروز دهند. او با تمام وجود می‌نالد که چرا این اتفاق افتاده آنگاه آقای عبدی نیت خوانی می‌کند که چه بسا دوست می‌دارد صلاحیت سید حسن در نهایت تایید نشود!

  خوش‌بختانه بابت فقره اخیر عذرخواهی کرده و دریافته دور از انصاف قضاوت کرده است اما آیا متوجه نشد که هاشمی به قدری احساسی شده بود که برخی از حاضران می‌گویند بیم داشتند همان اتفاقی که در بهمن 86 برای آیت الله توسلی رخ داد ( حین دفاع از سید حسن  در جلسه مجمع تشخیص مصلحت سکته کرد) برای او پیش بیاید.

  درست است که هاشمی سیاستمدار است ولی او هم انسان است و  سن او از هشتاد گذشته است. این وجه هم در نقد مورد بحث نادیده انگاشته شده است.

  نهایت این که علاقه‌مندان عباس عبدی دوست دارند وقتی نوشته‌ای و مصاحبه‌ای از او را می‌خوانند نام و چهره او را به خاطر بیاورند و تصور نکنند خبر یا تحلیل از جانب دوستی دیگر- « داریوش سجادی »- است!