افزایش نرخ ارز، راهی برای جبران کسری بودجه دولت است/ بازار، دست مسئولان بانک مرکزی را خوانده است

عصر ایران؛ یوسف ناصری- مدتی است که بازار ارز، یک بار دیگر متلاطم شده و اگر چه افزایش به شدت خیره کننده ای نداشته ولی در مدت کوتاهی نرخ دلار از زیر 4 هزار تومان به بیش از 4 هزار تومان افزایش پیدا کرده است.

افزایش نرخ ارز در هفته های اخیر اگر چه همچون افزایش چند برابری زمان دولت محمود احمدی نژاد نیست ولی افزایش تقریبا 10 درصدی در همین مدت نه چندان طولانی، شوک جدیدی به اقتصاد کشور وارد کرده است.

عصر ایران در گفت و گو با دکتر حیدر مستخدمین حسینی، عملکرد بانک مرکزی و دولت حسن روحانی را در مواجهه با نرخ ارز و سیاست های ارزی را بررسی کرده است. مستخدمین حسینی، مدتی معاون وزیر امور اقتصاد و دارایی بوده و مدتی نیز به عنوان معاون بانک مرکزی، فعالیت کرده است و به شدت به این موضوع باور دارد که وقتی به مردم وعده حیاتی داده می شود باید به آن عمل کرد.

گفت و گوی عصر ایران با معاون پیشین بانک مرکزی در مورد تلاطم اخیر نرخ ارز را می خوانید.
***

*حدود دو سال از اجرای توافق هسته ای می گذرد. در دوره قبل از این توافق، تلاطم های شدید اقتصادی اتفاق افتاد و اقتصاد کشورمان دچار بی ثباتی شد. به نظر شما، در حال حاضر و در دوره بعد از اجرای شروع توافق هسته ای، آیا اقتصاد به وضعیت باثباتی رسیده است که دچار تلاطم شدید نشود؟

-پاسخ من، خیر است. اقتصاد ما، نه تنها وضعیت بهتری را پیدا نکرده بلکه وضعیت متزلزل تری را هم به خودش گرفته است. به لحاظ این که بسیاری از برنامه هایی که در قالب برنامه پنج ساله پنجم توسعه بوده است در برنامه ششم توسعه گنجانده شده. همچنین در انتخابات ریاست جمهوری امسال، انتظاراتی مطرح بود ولی ما شاهد جسارت و جسوری از طرف تیم فعلی دولت برای یک ایجاد تحول قانونی در اقتصاد نیستیم.

بنابراین وقتی ما دست به اقدامی برای اصلاح ساختار اقتصادی نزده ایم نمی شود انتظار داشت شاهد یک تحول باشیم. ما در رابطه با توافق هسته ای، شرایط اقتصادی را موکول کرده بودیم به این که سرمایه گذاران خارجی حضور پیدا کنند تا یک تحول اتفاق بیفتد.

همین نگاه، اشتباه استراتژیک دولت بود و باعث شد وضعیت مناسبی را در حوزه اقتصاد نداشته باشیم. به همین دلیل، حوزه اقتصاد ما رو به باثبات بودن نیست. زمانی حوزه اقتصاد، باثبات می شود که مردم احساس کنند شغل و اشتغال، باثبات شده و به طور مرتب مردم، شغل پیدا می کنند و مردم از یک منطق قیمتی در بازار برخوردار باشند.

*به طور خاص در دو سال آخر دوره آقای احمدی نژاد قیمت دلار از هزار تومان به نزدیک 4 هزار تومان افزایش پیدا کرد و البته در اواخر آن دوره، یک مقدار کاهش داشت. در همان زمان تورم هم به بالای 30 درصد رسیده بود.
وقتی شما می گویید در دولت آقای روحانی وضعیت متزلزل تر هست، شما نسبت به دوره آقای احمدی نژاد مقایسه می کنید و آیا اوضاع فعلی، متزلزل تر نسبت به سال 1391 و سال 1390 است؟

- توضیح می دهم که از چه زاویه ای این موضوع را مطرح می کنم. من اولاً این دولت را با دولت آقای احمدی نژاد مقایسه نمی کنم. برای این که صحبت های تمام اعضای دولت بدون استثنا هست و قبل از این که وارد دولت شوند، انتقادات جدی به برنامه آقای احمدی نژاد داشتند.

سوال این است که کدامیک از برنامه آقای احمدی نژاد در دولت آقای روحانی تغییر کرده است و دولت، کدامیک از آن برنامه ها را تغییر داد؟ این تیم اقتصادی و خود دولت، با رفتار اقتصادی خودش، پایبندی خود را به برنامه های آقای احمدی نژاد اعلام کرد.

*برای مثال در دوره آقای احمدی نژاد بانک مرکزی پول بدون پشتوانه چاپ می کرد برای تامین مالی مسکن مهر. الان دولت آقای روحانی به همان صورت پول چاپ می کند که تورم هم افزایش پیدا کند؟

-بله و صد در صد. من این حرف را در زمان آقای احمدی نژاد زدم و گفتم تنها کارخانه ای که سه شیفت دارد کار می کند کارخانه چاپ اسکناس بانک مرکزی است. الان هم همین حرف را می زنم.
الان هم می گویم به هر حال یکی از کارکردهایی که در حوزه صنعت و دولت، به صورت فعالانه کار می کند و کارخانه آن فعال است و نیروی انسانی آن از جنبه شغلی در امان هستند، کارخانه چاپ اسکناس بانک مرکزی است.

همین حرف را آقای دکتر مظاهری، رئیس کل سابق بانک مرکزی در یازدهم آذرماه امسال زد. ایشان هم با صراحت عنوان کرد که دولت آقای روحانی قبلا نسبت به چاپ اسکناس در دولت آقای احمدی نژاد منتقد بود ولی الان به صورت فعالانه دارد اسکناس چاپ می کند.

*اگر در دولت آقای روحانی هم چاپ اسکناس بدون پشتوانه اتفاق می افتد چطور روی تورم تاثیر شدید و شتابانی ندارد؟

-علت اصلی آن، بحث رکود اقتصادی است. این وضع باعث شده تسهیلاتی که بانک ها داده اند برنگشته است. بانک ها وثیقه هایی مثل ساختمان ها و املاک و کارخانه ها را گرفته اند و تسهیلات داده اند.

از آنجا که رکود وجود دارد بانک ها نتوانستند این املاک و ساختمان ها را بفروشند، بنابراین پول ها قفل شده. از 1400 هزار میلیارد تومان نقدینگی موجود، بیش از 50 درصد آن قفل است. یعنی تبدیل به ملک و املاک شده و بانک ها نمی توانند آنها را بفروشند که تبدیل به نقدینگی کنند و به جریان بیندازند.

بنابراین آن املاک، جزو دارایی های منجمد و جزو دارایی های سمی نظام بانکی است. الان فقط میزان نقدینگی در گردش، حدود 700 هزار میلیارد تومان است. افزایش نقدینگی در گردش، تاثیر خودش را بر تورم گذاشته است. در اواخر دولت آقای احمدی نژاد، کل نقدینگی 500 هزار میلیارد تومان بود.

اگر آن 700 هزار میلیارد تومان قفل شده، آزاد شود یعنی شرایطی به وجود بیاید که بانک ها آن املاک را بفروشند اوضاع تغییر می کند. این که آن مقدار باقیمانده منجر به تورم نشده، ناشی از این است که این نقدینگی در نظام بانکی، قفل شده و این علت اصلی و کلیدی است.

*در هفته ها و روزهای اخیر، باز تلاطمی در قیمت ارز به وجود آمده و مقامات دولتی در این زمینه اظهاراتی داشته اند. آقای سیف رئیس کل بانک مرکزی افزایش قیمت ارز را موقتی دانسته و گفته بعد از مدتی کاهش پیدا می کند.
آقای روحانی رئیس جمهور در مصاحبه تلویزیونی اخیرشان گفتند بانک مرکزی اعلام کرده در طول 4 سال دولت یازدهم نرخ ارز به طور متوسط سالیانه حدود 5 تا 6 درصد افزایش داشته است
اخیرا آقای روحانی یک روال منطقی برای افزایش قیمت ارز قائل شده اند. شما این نوسانات قیمتی ارز را چگونه ارزیابی می کنید؟

-نوسانات قیمتی ارز و بحث مربوط به ماه ژانویه یعنی سال نوی میلادی یا بحث نیاز به ارز در زمان اربعین، در سال های قبل هم مطرح بوده است. پس موضوع جدید و تازه ای نیست. وظیفه بانک مرکزی است که افزایش تقاضای ارز در این مقطع از سال را پیش بینی کند.
سوال این است که آیا بانک مرکزی به عنوان متولی نظارت بر بازار ارز، نمی توانسته این موارد را پیش بینی کند؟
نکته دوم این است که مگر در ماه ژانویه، چقدر مسافرت داریم. می شود آمار آن را مشخص کرد ولی کمتر از 20 هزار است. این تعداد مسافرت چه تاثیری بر افزایش قیمت ارز دارد؟

*کلا 9 میلیون نفر ایرانی در کل سال به خارج از کشور سفر می کنند.

-بله ولی در ایام ژانویه تعداد زیادی به مسافرت خارج از کشور نمی روند وگرنه در ماه های فروردین و اردیبهشت و فصل تابستان و کل سال مسافرت به خارج از کشور را داریم.

*شرکت های خارجی که در ایران شعبه دارند و کارهای تسویه حساب را در اواخر سال میلادی انجام می دهند ارز مورد نیاز این کار برای تسویه حساب واقعا رقم قابل توجهی می شود؟

-مگر چه تعداد شرکت در ایران فعال هستند که در پایان سال میلادی بخواهند تسویه حساب کنند. می خواهم بگویم نسبت به کل، عدد بزرگی نیست. اما هر عددی باشد وظیفه بانک مرکزی است که مقدار افزایش تقاضای ارز را پیش بینی کند و ارز مورد نیاز را تامین کند.

من به این دلیل می گویم افزایش نرخ ارز، کاملا آگاهانه و کاملا با شناخت و کاملا با کسب درآمد است. در این موضوع، شکی وجود ندارد. این عامل، عامل کلیدی است.

دلیل این موضوع را هم بیان می کنم. در نیمه دوم سال هستیم و خیلی از تعهدات دولت، تحقق پیدا نکرده است. بودجه های عمرانی نتوانسته نیاز بخش های عمرانی کشور را تامین کند. در بسیاری از پروژه های عمرانی، پیمانکاران از دولت طلب دارند.

دولت، اوراق خزانه اسلامی را منتشر می کند و می خواهد از آن محل بدهی های پیمانکاران را تسویه کند ولی درآمد ارزی نفت، محدود است. در حوزه مالیات ها، سازمان امور مالیاتی کشور بر اصناف و شرکت ها و موسسات برای گرفتن مالیات فشار مضاعفی وارد کرده است.
به هر حال میزان درآمد نفت و مقدار مالیات روشن است. در خصوص سایر درآمدها باید گفت که درآمد ناشی از خصوصی شرکت های دولتی را نداریم. چون خصوصی سازی فعلا تعطیل است و چند سال است که تعطیل است.

بنابراین کسب درآمد دیگری وجود ندارد. یک عامل که در اختیار دولت است و به صورت انحصاری در اختیار خودش است، با آن می تواند رفتاری را انجام بدهد که بخشی از کاهش درآمدها را از این محل تامین کند.

*برخی اقتصاددانان ایرانی اعتقاد دارند افزایش قیمت ارز در ایام اربعین و تقاضای آخر سال میلادی، نمی تواند تنها دلیل افزایش نرخ ارز باشد. اما شما نقش اصلی را به کسب افزایش درآمد دولت از طریق افزایش نرخ ارز می دهید.

-من قائل به این موضوع هستم به خاطر رفتاری که دولت و بانک مرکزی دارند. بیانی که مسئولان اقتصادی دارند در بازار تاثیرگذار است. سال های زیادی است که بازار، دست مقامات بانک مرکزی را خوانده است. بازار، این را تشخیص می دهد و بر آن مبنا کار خودش را انجام می دهد.

چرا الان شرکت های پتروشیمی که صادرات دارند و تعدادی از آنها شبه دولتی هستند، ارز خودشان را عرضه نمی کنند. وقتی که می بینند روند ارز به این صورت است صبر می کنند تا قیمت دلار بالاتر برود و در آن قیمت بالاتر بفروشند.

*آقای روحانی در همین مصاحبه اخیرشان در آذر ماه گفتند همه ساله در آذر و دی افزایش قیمت ارز اتفاق می افتد و در بهمن و اسفند کاهش پیدا می کند و امسال هم از این قاعده کلی استثنا نیست.
این نوع صحبت کردن استدلال بانک مرکزی بود. با اظهار نظر اخیر، رئیس جمهور هم پذیرفته اند که این حالت در هر سال اتفاق می افتد و قاعده ای شده؟

-آقای رئیس جمهور بالاخره گزارش هایی را که از بانک مرکزی و تیم اقتصادی دریافت می کند بیان می کنند و بسیار بعید است این بزرگوار بیاید نظر شخصی خودش را مطرح کند. می خواهند به نوعی به جامعه تلقین شود که خُب در هر سال این افزایش قیمت ارز را داریم.

ما هم می دانیم. برای این که هر سال، دولت کسری بودجه دارد و کسری بودجه اش را می خواهد به نوعی تامین کند. چون بودجه با کسری بودجه تصویب می شود در عمل هم با کسری بودجه بیش تری مواجه می شویم. درآمدهای پیش بینی بینی شده در بودجه، تامین نمی شود در نتیجه کسری جدید بر کسری اولیه بودجه اضافه می شود.

*آقای روحانی در جلسه مجمع عمومی سالیانه بانک مرکزی که در اسفند سال گذشته و در ساختمان بانک مرکزی برگزار شد و ایشان حضور پیدا کردند در مورد وضعیت متلاطم نرخ ارز گفته بودند وضع ارز تلاطم بی جهتی پیدا کرده است. آقای سیف استدلال می کنند که به خاطر اربعین و سال مسیحی است اما هنوز ما این موضوع را قبول نکرده ایم.
همچنین در همان جلسه گفتند که نوسان کوتاه مدت نرخ ارز را نباید رها کنیم و باید علت این نوسان به دقت بررسی شود.
بین صحبت های آقای رئیس جمهور در اسفند سال 1395 و مصاحبه اخیرشان در آذر ماه 1396 اینقدر تفاوت ایجاد شده و امسال به طور کامل استدلال آقای سیف را پذیرفته اند. چه اتفاقی در این مدت رخ داده است که این مقدار تفاوت وجود دارد؟

-برای این که ایشان رئیس جمهور هستند و مسئولیت نهایی بودجه و تامین منابع بودجه ای با ایشان است. بقیه نفرات مثل رئیس بانک مرکزی و وزیر اقتصاد و دارایی از نیروهای ایشان برای تحقق این موضوع هستند.

در سال گذشته آن صحبت ها در زمانی مطرح شده که مراسم اربعین تمام شده و ماه ژانویه سپری شده و می توانستند به آن صورت صحبت کنند ولی الان این موضوع را مطرح کردند که اتفاق جدید و تازه ای نیست و یک نوع القاء به جامعه است که شرایط، یک شرایط غیر عادی نیست.

*رئیس جمهور اعتقاد جدیدشان این است که افزایش قیمت ارز در ماه های آذر و دی، طبیعی است و یک قاعده است. با این نوع صحبت آقای روحانی و این که الان ماه آذر است آیا افزایش قیمت حداقل تا بهمن ماه امسال ادامه خواهد داشت؟

-روندی که ظرف دو ماه اخیر شکل گرفته است و نرخ دلار از حدود 3800 تومان به 4200 تومان افزایش پیدا کرده است، چنین افزایشی در یک مدت کوتاه، بسیار رقم بالایی است.
وقتی می گویند آمار، گمراه کننده است از این دریچه هم هست که ما بگوییم وقتی دولت را تحویل گرفتیم نرخ دلار، این عدد بوده و الان اینقدر شده و در نتیجه در مدت چهار سال و اندی، اینقدر درصد افزایش پیدا کرده و عدد متوسط نگران کننده نیست.

این نوع آمار دادن، انحراف در برداشت فهم مردم است و درست نیست. ما باید ببینیم نرخ ارز ظرف مدت دو ماه، چرا اینقدر افزایش پیدا کرده و حتی با دو ماه قبل از آن قابل مقایسه نیست. این انحراف را باید عنوان کرد تا  دولت از این موضوع سوء استفاده نکند.
قرار بوده دولت آقای روحانی در چهار سال دوم، در اقتصاد کشور ثبات ایجاد کند و افزایش نرخ ارز منطقی باشد ولی الان چنین نشده.

*در وضعیت فعلی، شما انتظار دارید که دولت ارز زیادی را به بازار تزریق کند که قیمت ارز پایین بیاید یا افزایش نرخ ارز همچنان ادامه خواهد داشت تا ماه های آینده؟

-دولت انتظار دارد معجزه ای از بیرون از کشور برای اقتصاد کشور اتفاق بیفتد. من فکر می کنم دولت به دنبال چنین اتفاقی است. انتظار دارد که از بیرون رخ بدهد و اثر خودش را بر اقتصاد ما بگذارد.
بنابراین دولت به دنبال اصلاح سازوکار داخلی و این که نظارت عالیه بر نرخ ارز داشته باشد نیست. دولت، استقبال هم می کند که آرام آرام و با شیب ملایمی این افزایش نرخ ارز رخ بدهد و بتواند مشکل درآمدی خودش را در پایان سال حل کند.

جایی به نام بانک مرکزی به عنوان مرجع اصلی سیاستگذاری ارزی، این افزایش نرخ ارز را با یک کادر و افراد متخصص و باتجربه را عملی می کند. وقتی ماه ژانویه فرا می رسد تعداد سفرها بالا می رود.
اما بانک مرکزی باید میزان عرضه ارز را افزایش بدهد تا بازار احساس نکند که کمبود وجود دارد یا تاریخ دقیق اربعین را می دانند. بانک مرکزی باید از قبل، ارز مورد نیاز را تامین کند که اضطراب به وجود نیاید.
وقتی ارز اضافی تامین نمی شود و تقاضا افزایش پیدا می کند نتیجه اش این است که نرخ ارز افزایش پیدا کند.

*پس به اعتقاد شما، نرخ ارز تا آخر سال افزایش پیدا خواهد کرد و دولت هم از این طریق درآمد کسب می کند و در آخر سال ممکن است درصدی از این افزایش نرخ ارز، کاسته شود؟

-این مدلی بوده که در سال های گذشته هم از این مدل استفاده کرده اند. یک مساله آماری هم داریم و آن، این است که نرخ ارز را در طول یک ماه افزایش می دهند و در پایان ماه پایین می آورند.
در پایان سال هم به خاطر این که به لحاظ آماری تثبیت شود باز همان اتفاق پیش می آید که در روزهای پایانی سال، نرخ ارز هم دوباره کاهش پیدا می کند. برای این که در آمارها ثبت شود که نرخ دلار کاهش پیدا کرده است.

من می خواهم بگویم اگر دولت همین روند و با همین نگاه را در پیش بگیرد قطعا ما با افزایش نرخ دلار مواجه خواهیم بود ولی اگر وظیفه نظارتی خودش را اعمال کند و به حفظ ارزش پول ملی به عنوان وظیفه کلیدی بانک مرکزی و وزارت اقتصاد و دارایی پایبند باشد، باید سازوکارهای مناسب تری را برای سیاست های ارزی در نظر بگیرد. رها کردن نرخ ارز خطرناک است و می تواند وضعیت نامطلوبی را پیش بیاورد.

تماشاخانه

اجازه فعالیت به ۳ کارخانه سیمان در یک دشت ممنوعه / مجوزهای عجیب دولت بر ضد محیط زیست که در هیچ‌ جای جهان شبیه آن وجود ندارد / نابودی آب و خاک و زمین در نزدیکی تهران (فیلم)

کودکان هم در اصفهان فهمیدند شهر در خطر فرونشست است/ مسوولان هنوز نفهمیدند یا نمی‌توانند جلوی برداشت‌های بی‌رویه آب را بگیرند (فیلم)

فیلم های دیگر