.png "عصر ایران")
۱۸ آذر ۱۴۰۴
به روز شده در: ۱۸ آذر ۱۴۰۴ - ۱۹:۱۹
بعد از مرگ چه بپرسم؟ هوش مصنوعی، بدون تعصب پاسخ داد (فیلم) واژهخانۀ عصر ایران
ساختگرایی چیست؟
ساختگرایی گاهی به نسبیتگرایی متهم شده است؛ چون میگوید حقیقت ساخته میشود، نه کشف. منتقدان میپرسند اگر همه چیز ساختنی است، پس چه چیزی درست است؟ آیا هیچ معیار مشترکی باقی میماند؟ طرفداران ساختگرایی معمولاً پاسخ میدهند: بله، حقیقت ساخته میشود، اما این ساختن قواعد دارد؛ هر ساختی معتبر نیست.
عصر ایران - ساختگرایی (Constructivism) یکی از رویکردهای مهم و بنیادین در فلسفهٔ دانش، علوم اجتماعی و نظریهٔ یادگیری است؛ رویکردی که بر این ایده استوار است که انسان جهان را کشف نمیکند، بلکه آن را میسازد. منظور از "ساختن"، جعل واقعیت یا انکار جهان نیست؛ بلکه این است که آنچه ما "میفهمیم"، آنچه "معنا" مینامیم، آنچه "دانش" میخوانیم، و حتی آنچه "واقعیت اجتماعی" میپنداریم، همیشه محصول فرایندهای ذهنی، فرهنگی و ارتباطی است. جهان بیرونی ممکن است وجود داشته باشد، اما ما آن را مستقیماً نمیبینیم؛ ما تصویری را که خودمان بر اساس تجربه، زبان، حافظه، پیشفرضها و فرهنگ ساختهایم، میبینیم.
ساختگرایی در سادهترین بیان میگوید: انسان جهان را همانطور که هست "نمییابد"؛ او آن را "میسازد و تفسیر میکند". این "ساختن" از سطح فردی تا سطح اجتماعی عمل میکند و به همین دلیل در سه حوزهٔ بزرگ ـ فلسفهٔ شناخت، علوم اجتماعی، و آموزش ـ تبدیل به یک رویکرد اصلاحناپذیر شده است.
ریشههای فلسفی
ساختگرایی، ظاهرا نظریهای نسبتاً جدید است، اما ریشههای آن را میتوان در اندیشهٔ فیلسوفانی مانند کانت پیدا کرد. کانت میگفت ذهن انسان همچون "ظرفی فعال" است که دادههای خام جهان را در صورتهایی مانند زمان، مکان و علیت سازمان میدهد. بنابراین، فهم ما از جهان همیشه محصول "ساختار ذهنی" ما است؛ جهانِ "فینفسه" ناشناختنی است و آنچه میشناسیم "پدیدار" است. همین ایدهٔ فعال بودن ذهن نقطهٔ شروع مهمی برای رویکردهای بعدی بود.
در قرن بیستم، فیلسوفان پدیدارشناسی و پراگماتیسم، مفهوم "ساختن معنا" را گسترش دادند. در نگاه پدیدارشناسان، تجربهٔ انسانی همیشه در چارچوب افقهای تاریخی و وجودی ساخته میشود. در نگاه پراگماتیستها نیز حقیقت چیزی نیست که کشف شود، بلکه چیزی است که در عمل کار میکند و در نتیجه "ساخته" میشود.
ساختگرایی و معرفتشناسی
در معرفتشناسی، ساختگرایی با این ادعا که "دانش بازتاب واقعیت نیست" آغاز میشود. این رویکرد میگوید: ما هرگز نمیتوانیم مطمئن باشیم تصویری که از جهان ساختهایم، "عین واقعیت" است. آنچه ما "دانش" مینامیم، ساختاری ذهنی و فرهنگی است که برای ما کارآمد است.
همچنین حقیقت، امری ثابت و کشفپذیر نیست؛ پدیدهای است که در جریان تجربه و ارتباط ساخته میشود. این نگاه در برابر رئالیسمِ سادهانگار قرار میگیرد که میگوید دانش بازتابی دقیق از واقعیت بیرون است، و نیز در برابر پوزیتیویسم، که حقیقت را چیزی قابل اندازهگیری و بیابهام میدانست. ساختگرایی معتقد است هیچ دانش بیواسطهای وجود ندارد؛ همه چیز از فیلتر ذهن و زبان عبور میکند.
ساختگرایی اجتماعی
بخش مهمی از ساختگرایی، "ساختگرایی اجتماعی" است. بر اساس این دیدگاه، بسیاری از چیزهایی که ما "واقعی" میدانیم، واقعیتی طبیعی ندارند؛ آنها ساختههای اجتماعی هستند. نمونههای آشکار آن را میتوان چنین برشمرد و توضیح داد:
پول: یک کاغذ بیارزش است که ارزشش را از توافق اجتماعی میگیرد.
ملیت: ساختاری است که تنها در چارچوب دولت-ملت معنا دارد.
جنسیت اجتماعی (Gender): مجموعهای از نقشها و انتظارات است، نه یک واقعیت طبیعی ثابت.
قانون، خانواده، طبقه اجتماعی، عرف، اخلاق اجتماعی: همه سازههاییاند که دوام میآورند چون افراد و نهادها آنها را بازتولید میکنند.
در این رویکرد، اگر همهٔ انسانها توافقشان را دربارهٔ یک سازه کنار بگذارند، آن سازه از میان میرود؛ نه با جنگ، نه با آتش، بلکه با تغییر معنا.
زبان و نقش آن
ساختگرایی میگوید زبان نه ابزار بیان، بلکه "بافتِ ساختنِ واقعیت" است. واژهها فقط جهان را بازنمایی نمیکنند؛ آن را میسازند. وقتی چیزی را نامگذاری میکنیم، محدود میکنیم، شکل میدهیم، و در ساختارهای زبانی قرار میدهیم. زبان است که "جهان اجتماعی" را امکانپذیر میکند. به همین دلیل است که مکاتب زبانی قرن بیستم ـ از مکتب ویتگنشتاین تا ساختارگرایی زبانشناختی ـ همگی به نوعی زیر چتر ساختگرایی قرار میگیرند.
ساختگرایی در روانشناسی و آموزش
در نظریهٔ "یادگیری"، ساختگرایی میگوید یادگیری فقط "دریافت داده" نیست؛ بلکه ساختنِ فعال معنا است. کسی مانند ژان پیاژه معتقد بود کودک مثل یک دانشمند کوچک جهان را میسازد؛ او اطلاعات را نمیبلعد، بلکه آنها را در ساختارهای ذهنی خود سازماندهی میکند. در آموزش مدرن، ساختگرایی این پیام را دارد: معلم نباید "منبع دانش" باشد.
معلم باید "تسهیلکنندهٔ ساختن دانش" باشد. دانشآموز باید تجربه کند، بیازماید، بفهمد، اشتباه کند، اصلاح کند، و جهان را خودش بسازد. به همین دلیل است که نظامهای آموزشی نوین بر تجربه، پروژه، گفتوگو، تحلیل و حل مسئله تأکید میکنند.
نسبیت، تکثر و نقدها
ساختگرایی گاهی به نسبیتگرایی متهم شده است؛ چون میگوید حقیقت ساخته میشود، نه کشف. منتقدان میپرسند اگر همه چیز ساختنی است، پس چه چیزی درست است؟ آیا هیچ معیار مشترکی باقی میماند؟ طرفداران ساختگرایی معمولاً پاسخ میدهند: بله، حقیقت ساخته میشود، اما این ساختن قواعد دارد؛ هر ساختی معتبر نیست. ساختها در رقابت با هم قرار میگیرند و ساختی که بتواند وضعیت را بهتر توضیح دهد و بهتر عمل کند، پایدار میماند. دانشِ ساختهشده نسبی است، اما پوچ یا بیمعنا نیست؛ دقیقاً به دلیل ساختهشدنش قابل بررسی، اصلاح و توسعه است.
جمعبندی
ساختگرایی میگوید ما جهان را نه از بیرون، که از درون ساختارهای ذهنی و اجتماعی خود میبینیم. این نگاه درهای تازهای به مطالعات فلسفه، زبان، جامعه، روانشناسی و آموزش باز کرده است. مهمترین پیام آن این است که انسان تنها ناظر جهان نیست، بلکه معمار جهانِ معناییِ خود است.
لینک کوتاه: کپی لینک
ممنوعیت شبکههای اجتماعی در استرالیا/ حساب کاربران زیر ۱۶ سال قفل شد معجزه «شهرزاد» در «هزارویک شب» تکرار میشود؟ بارش اولین برف در ارومیه آیا ویزای آمریکا دلیل جدایی ناگهانی طارمی از اینتر بود؟/ نگرانیها درباره غیبت بزرگترین ستاره تیم ملی در جام جهانی ۲۰۲۶ افتتاح پایگاه هوایی ملک سلمان در ریاض بازداشت ستاره تیم ملی انگلیس در لندن؛ ایوان تونی به دلیل ضرب و جرح در کلوپ شبانه دستگیر شد شمسآذر با ۱۰ نفر، گلگهر را متوقف کرد؛ تساوی ۱-۱ در قزوین و اخراج جنجالی داریوش شجاعیان بمبافکن B-۲ به خدمت برگشت ذوبآهن و تراکتور امتیازها را تقسیم کردند؛ توقف مدافع عنوان قهرمانی به نفع مدعیان شد ساختگرایی چیست؟ پرسپولیس با گلزنی اورونوف در لحظات پایانی، نیمه نخست را با برتری مقابل پیکان به پایان رساند ادعای ترامپ: اگر رئیسجمهور نمیشدم، جنگ جهانی سوم رخ میداد نجات جان ۳ روستایی از صاعقهزدگی در سردشت دانشگاهها و مدارس آذربایجان غربی ۱۹ آذر غیرحضوری شد جزئیات سفر پزشکیان به قزاقستان و ترکمنستان
نظرسنجی
با توجه به مشخص شدن رقبای ایران در مرحله نخست جام جهانی فوتبال، به نظر شما تیم ملی می تواند به مرحله بعدی صعود کند؟