نفي غيبت را دستمايه تعطيل نقادي نكنيم

 عصرایران - در پی انتشار مطلبی به قلم یکی از همکاران مان در سایت عصرایران ، با عنوان " آقای ضرغامی! غیبت از گناهان کبیره است" همکار دیگرمان  نقدی بر آن داشت که در تحریریه مطرح کرد و از او خواستیم نقدش را مکتوب کند تا به عنوان تضارب آرای درون رسانه ای ، بر روی خروجی سایت قرار دهیم تا خوانندگانی که مطلب پیشین را خوانده اند ، نقدش را نیز ملاحظه کنند، چه آن که عصرایران ، به عنوان رسانه ای که ادعای آزاداندیشی و انصاف گرایی دارد ، هرگز تریبون یک نگاه خاص و انحصاری نبوده و انشاء الله نخواهد بود و البته قضاوت نیز با پروردگار و کاربران فرهیخته سایت.
                                                                                                                                        سردبیر

هومان دورانديش - برنامه " ديروز، امروز، فردا " در طول حيات كوتاه خود انتقادات فرواني را برانگيخته است. شايد واردترين نقد به اين برنامه، يكطرفه بودن آن باشد و يا محدوديت ضمني چهره هاي اصلاح طلب براي بيان نظرات سياسي خود.

اما فارغ از اين نقدها، اخيراً یکی از همکارانم در سايت عصر ايران نقدي بر اين برنامه به طور خاص و صدا وسيما به طور عام مطرح کرده كه برخلاف ظاهر موجه و فريبنده اش، نقدي ناوارد نسبت به " ديروز، امروز، فردا " و صدا و سيما است.

جان كلام نقد مذكور را در اين جمله ناقد خطاب به ضرغامي، رئيس سازمان صدا و سيما، مي توان يافت: " برنامه " دیروز ، امروز ، فردا " ی شبکه سوم سیما یکی از همین برنامه هاست که به نظر می رسد ماموریت اصلی آن غیبت کردن پشت سر غایبان در مقابل چشم میلیون ها بیننده است ."
از نظر این همکار ارجمندم ، در برنامه هاي صدا و سيما " غیبت هایی در تیراژ میلیونی و در مقابل چشم ده ها میلیون بیننده رخ می دهد."

اين انتقاد ناشي از يك سوءتفاهم بزرگ است و آن اينكه نويسنده يادداشت، تقلي درستي از مصاديق غيبت ندارد.
غيبت چيست؟ بدگويي پشت سر ديگران.
اگر اين بدگويي صادقانه باشد، يعني درحين بدگويي جملاتي مطابق با واقع بيان شوند، گوينده چنين جملاتي در مقام غيبت كردن است.
اما اگر سخنان گوينده كاذب و خالي از حقيقت باشد، او در مقام تهمت زدن است.

حال فرض مي كنيم نقدهاي بعضاً مضحك و بي ربطي كه ميهمانان " ديروز، امروز، فردا" متوجه اين و آن مي كنند، يكسره مطابق با واقع و مبتني بر صدق باشد؛ يعني آنها درمقام تهمت زدن به ديگران نباشند.

آيا در اين صورت بدگويي صادقانه آنها از فلان شخصيت سياسي، مصداق غيبت است؟ به نظر نمي رسد كه پاسخ اين سئوال مثبت باشد زيرا سخنان اين فرد در "عرصه عمومي" و از "تريبوني عمومي" بيان شده است.

بنابراين فردي كه از او انتقاد شده يا – به بياني ديگر – از او بد گفته شده، بنا بر فرض، مي تواند شنونده نقدي باشد كه بر خودش وارد مي شود.

اين نكته را بدين صورت هم مي توان تقرير كرد كه رسانه ها در جهان مدرن، در معرض ديد همگان ( چه ناقد چه منقاد ) قرار دارند و سخنان انتقادي مطرح شده در آنها، مصداق " بدگويي پشت سر ديگران " نيست زيرا همه مي توانند شنونده و بيننده و خواننده يك رسانه باشند.
همه مي توانند تلويزيون ايران و يا روزنامه شرق را ببينند و بخوانند. در اين رسانه ها به مسائل سياسي پرداخته مي شود و طبيعي است كه افراد – لااقل به زعم خويش – براي اصلاح امور به انتقاد از كساني بپردازند كه گفتار و كردار آنها را علت مشكلات جامعه مي دانند.

طبيعي است كه در حين مطرح شدن تمام اين انتقادات، همه افرادي كه از آنها انتقاد – يا به تعبير نويسنده بدگويي – مي شود، در محل طرح آن انتقادات ( يعني راديو، تلويزيون، مطبوعات و ... ) حضور ندارند. اما آن افراد مي توانند به انتقادات مطرح شده پاسخ دهند زيرا اين انتقادات در عرصه عمومي مطرح شده اند.

حال اگر صدا و سيمادر برنامه هايي يكطرفه باب نقد اين و آن را مي گشايد بدون اينكه به آنها اجازه دفاع بدهد، در نقد عملكرد اين سازمان نمي توان گفت در برخي برنامه هاي صدا و سيما " غیبت هایی در تیراژ میلیونی و در مقابل چشم ده ها میلیون بیننده رخ می دهد ."

آيا اگر در حضور كسي از او انتقاد شود ولي به او اجازه دفاع داده نشود، اين كار مصداق غيبت است؟
عمومي بودن رسانه صدا و سيما نيز چنين وضعيتي را ايجاد مي كند. يعني زماني كه آقاي الف در تلويزيون از آقاي ب انتقاد مي كند، فرض اساسي اين است كه آقاي ب نيز در حال تماشاي آقاي الف است.

اگر يك تحليلگر سياسي در تلويزيون ايران يا هر كشور ديگري از محمود احمدي نژاد به عنوان يك سياستمدار انتقاد كند، آيا او درمقام غيبت كردن است؟

اگر چنين است پس ديگر چگونه مي توانيم در عرصه عمومي سخن انتقادي راجع به فلان سياستمدار يا انديشمند بگوييم؟
آيا همه منتقدين احمدي نژاد يا خاتمي در صورتي حق انتقاد از اين دو رجل سياسي را دارند كه او در محل انتقاد حضور فيزيكي داشته باشد؟
بديهي است كه پاسخ اين سئوال منفي است.

حال اگر در فلان نشريه اصلاح طلب از رحيم مشايي انتقاد شد و يا در تلويزيون جمهوري اسلامي از هاشمي رفسنجاني انتقاد شد و مشايي و رفسنجاني پاسخي به نفد فرد ناقد داشتند اما آن روزنامه يا اين تلويزيون از بازتاب دادن به پاسخ وي سر باز تابيدند، نمي توان به فرد ناقد گفت كه تو غيبت هاشمي يا مشايي را كردي، بلكه بايد به آن رسانه هشدار و تذكار داد كه مطابق قانون و اخلاق عمل كند و به ناقد و منقاد توامان فرصتي براي گفتن و رخصتي براي جواب گفتن بدهد.

اگر قرار باشد كه نقد در عرصه عمومي را مصداق غيبت بدانيم، ديگر همه بايد خفقان بگيرند و هيچ مگويند.

گفت اي موسي دهانم دوختي / وز پشيماني تو جانم سوختي

به علاوه غيبت مربوط به زندگي شخصي افراد مي شود نه عملكرد سياسي – اجتماعي آنها.

مي توان فرض كرد كه آقاي الف وزير كشاورزي است و سر تا پاي عملكردش نيز قابل انتقاد است. حال چنين فردي صدها منتقد دارد كه مي خواهند انتقاداتشان را در ررسانه هاي عمومي – اعم از تلويزيون و مطبوعات و سايتهاي اينترنتي – بيان كنند.

آيا مي توان به همه اين افراد گفت شما به شرطي مي توانيد از وزير كشاورزي انتقاد كنيد كه او در نشست انتقادي شما حضور داشته باشد؟ بديهي است كه نه.

علاوه بر اينكه اين كار غيرممكن است، اين نكته را هم نبايد فراموش كرد كه از آقاي الف از آن حيث انتقاد مي شود كه وزير كشاورزي است و مسئوليت بخش مهمي از جامعه را برعهده دارد.

از هاشمي رفسنجاني هم از آن حيث كه سالها بالاترين مناصب سياسي را در اين كشور داشته، انتقاد مي شود نه از آن حيث كه صرفاً يك شهروند ايراني است.
اين حكم درباره احمدي نژاد و ديگران هم صادق است.

حال فارغ از اينكه اين انتقادات وارد باشد يا ناوراد، مادامي كه در عرصه عمومي مطرح مي شوند و يا معطوف به نقد عملكرد يك مقام مسئول در عرصه عمومي اند، مصداق غيبت نيستند.

انتقاد ناوارد از فلان رجل سياسي مي تواند مصداق "تهمت" باشد كه در اين صورت خود آن فرد اگر بخواهد مي تواند از تهمت زننده شكايت كند.

همچنين رفتار جانبدارانه صدا و سيما ميتواند مصداق عملكرد جناحي اين سازمان باشد كه در اين صورت بايد از صدا و سيما انتقاد كرد و – چنانكه گفتيم – اين سازمان را به رعايت قانون فراخواند.

اما اگر انتقاد از يك مقام سياسي در عرصه عمومي را، ولو در غياب آن فرد، مترادف با غيبت بدانيم، نه تنها آموزه اي نادرست را ترويج كرده ايم كه ناخواسته در كاستن از فضاي انتقادي در عرصه عمومي و به تبع آن، غيردموكراتيك تر شدن فضاي سياسي جامعه نقش آفرين بوده ايم.

مذهب را نبايد دستمايه استبداد و زبان بستگي سياسي كرد. اين كار از هر كسي كه سر بزند، چه بنيادگرايان مذهبي چه سكولارهاي فلسفي، نكوهيده و نادرست است.

نقد برخوردهاي غيرقانوني صدا و سيماي كنوني، از طريق قلب ناخواسته مفاهيم مذهبي وتعيين مصداق نادرست براي آنها، نه شرط عقل است و نه نشانه دموكراسي خواهي.