حقوق شهروندی و نقش آن در مدیریت شهری

 
شهروندی به عنوان یکی از مشتقات "شهر" ارتباط تنگاتنگی با شهرنشینی داشته و به باور برخی از کارشناسان، شهرنشینان هنگامی که به حقوق یکدیگر احترام گذارده و به مسئولیت‌های خویش در قبال شهر و اجتماع عمل نمایند به «شهروند» ارتقاء یافته‌اند.

شهروندان عموماً با سلایق و انگیزه‌های مختلف در جامعه شهری به فعالیت می‌پردازند. عده‌ای برای کسب و کار، گروهی برای پر کردن اوقات فراغت و گروهی دیگر برای تحصیل و آموختن مهارت‌های فردی و جمعی و ... .

از این رو، زندگی اجتماعی مستلزم وجود روابط حقوقی بین افراد و گروه‌های مختلف جامعه می‌باشد و این روابط اجتماعی می‌بایست تحت نظم و قاعده‌ای درآید.

دانشمندان بر مجموعه قواعدی که بر روابط اشخاص در جامعه شهری حکومت می‌کند "حقوق شهری" اطلاق کرده و بعدها به جهت ارتباط تنگاتنگ حقوق شهری یا شهرنشینی با حقوق فطری و خدادادی؛ مرزهای آنرا تعمیم و در سطح یک منطقه، کشور و حتی جهان گسترش داده و   "حقوق شهروندی" نامیدند.

 اصلی‌ترین بحث در حیطه حقوق شهروندی، آشنایی شهروندان با قوانین و مقررات مورد عمل و جاری است. این قوانین تضمین کننده حقوق شهروندان در برابر دولت و حاکمیت بوده و از سوی دیگر با تبیین و تشریح تکالیف شهروندی؛ سهم هریک از شهروندان در حمایت از قدرت عالیه و حقوق دولت را مشخص می کند لیکن برای تعیین حقوق و امتیازات مردمی و همچنین تکالیف آنان در برابر یکدیگر و دولت می بایست قواعد و متون حقوق شهروندی را جستجو کرد.

 قانون اساسی به عنوان منبع و سرچشمه سایر قوانین و مقررات، تاثیر به سزایی در حقوق شهروندی هر کشور دارد و پس از آن مصوبات قوه مقننه تحت عنوان "قانون" رسمی ترین و مهم ترین منبع قانونی آن کشور محسوب می شود که این وظیفه خطیر در جمهوری اسلامی ایران برعهده مجلس شورای اسلامی بوده و قوانین مختلف از جمله مجازات اسلامی، مدنی، تجارت و قوانین حمایتی مثل بیمه و تامین اجتماعی و... همگی محصول این قوه می باشد.

در درجه بعدی مصوبات هیات وزیران تحت عنوان "تصویب نامه" یا "آیین نامه" و دستورات اداری مانند بخشنامه و دستورالعمل و... وجود دارند که همگی به نوعی در کیفیت و نحوه زندگی شهروندان تاثیر داشته و منبع حقوق، امتیازات و تکالیف مختلفی می باشند ولی نکته حایز اهمیت نقش متقابل مدیریت شهری با شهروندان است؛از موضوعات مهمی که در حوزه مطالعات شهری، برنامه ریزی و مدیریت شهری در سطح جهانی مطرح شده است، بحث رابطه حقوق شهری، زندگی شهری و مدیریت شهری است.

چنانچه نظام «مدیریت شهری» را شامل فرایندهای سیاست گذاری، برنامه ریزی، هماهنگی، سازماندهی و نظارت بر اداره امور شهر و شهرداری بدانیم و نظام حقوق شهری را به مثابه روند قانونمند کردن فرآیندهای چندگانه نظام مدیریت شهری و نیز قانونمدار نمودن وظایف و تکالیف متقابل و دو سویه شهرداری به شهروند محسوب کنیم که هدف آن به سامان کردن زندگی شهری و فعالیت‌های شهرداری و شهروندان است، به خوبی اهمیت نقش و جایگاه نظام حقوق شهری در مدیریت شهری و نیز رابطه و نسبت مدیریت شهری و حقوق مشخص می‌شود. در این میان سهم و نقش شهرداری که حلقه پیوند و اتصال نظام مدیریت شهری و نظام حقوق شهری است، اهمیت خاصی دارد.

اهمیت حقوق شهری را باید در تدوین قواعد و مقررات راجع به برنامه ریزی شهری و مدیریت شهری و تأثیرات مثبت ناشی از قانونمند کردن زندگی شهری و سایر پیامدهای دگرگون کننده در برنامه‌ریزی و مدیریت شهری جستجو کرد. معمولاً مقامات و مسئولان شهری، با مسائل و مشکلاتی مواجه‌اند که مقابله درست و عملی با این مسائل و مشکلات محلی و شهری منوط به تدوین قوانین و مقرارت برنامه ریزی شده است.

بدیهی است فرآیند تصمیم گیری شهری زمانی موجب جلب منافع همگانی و مدیریت شهری خواهد شد که شهروندان بیشترین مشارکت را در تصمیم گیری‌ها از خود نشان دهند.

از این رو قانونمند کردن این روند کمک شایانی را به مدیریت شهری و شهروندان و مشارکت در تصمیم‌گیری‌ها می‌نماید لیکن آنچه اکنون به عنوان قانون شهرداری پیش روست، محتاج به روز رسانی و کارآمدی بیشتر است ولی چنانچه از رویکرد جلب مشارکت مردم در برنامه ریزی و مدیریت و مشارکت و نظارت شهری توسط بنگریم، می بایست توجه خاصی به "شوراهای اسلامی شهر" داشته باشیم که در واقع نهادی است تصمیم ساز و تصمیم گیر، ناظر و مشاور، طراح و مجری در امور شهری.

 اینکه شورای شهر و اعضای آن که منتخب مردم شهر هستند چه ارتباطی با حقوق شهروندی داشته و چگونه می توانند پیگیر حقوق شهروندان باشند در قالب مقررات قانون ،وظايف و اختيارات شوراهاي اسلامي شهر کانالیزه و تعریف شده است (خلاصه از مهم ترین بخش آن در مقاله قبلی درج شده است)  ولی حقیقت امر این است که حقوق شهروندی در سطح یک شهر یا روستا، بسته به نیازها و وضعیت خاص ساکنان آن، دارای مصادیقی متنوع و متفاوت است و نیل به هریک از آنها وابسته به اقدام مناسب و به موقع متصدیان و مدیران و برنامه ریزان آن شهر یا روستاست.

 به عنوان مثال ساخت یک پل یا احداث یک خیابان و حتی یک سرویس بهداشتی عمومی می تواند بخش مهمی از مطالبات روزمره و حقوق شهروندان یک شهر باشد حال آنکه اقتضائات در شهری دیگر، مطالبات و انتظارات دیگری را رقم بزند.

حقوق شهروندی خاص زندگی شهرنشینی ( یا همان حقوق شهری) و مطالبات و انتظارات ناشی از آن و همچنین ارتباط متقابل مدیریت شهری با شهروندان از کانال شورای شهر و شهرداری بر مبنای قانون وظایف و اختیارات شوراهای اسلامی شهر موضوع نوشتار بعدی ام خواهد بود.