ادبیات پشت کامیونی

بي‌شك امروزه در كنار ديگر انواع ادبي چون ادبيات غنايي، نمايشي، تعليمي، حماسي و … مي‌توان نوع (ژانر) فرعي ديگري به نام ادبيات جاده يا رانندگان لحاظ كرد.

اين نوع كه ويژگي‌هاي خاص خود را دارد و هنوز آن‌گونه بايد و شايد مورد بررسي و كنكاش قرار نگرفته، از جنبه‌هاي مختلف روان‌شناسي، جامعه‌شناسي، زبان‌شناسي و … قابل بحث است.

سال‌ها پيش كه دانشجوي رشته‌ي زبان و ادبيات فارسي بودم، نيمه‌هاي شب در جاده‌ي اراك- بروجرد پشت يك اتوبوس نوشته بود«خدايا اين هم شد كار همه خوابند و من بيدار» آن شب من نيز چون آن راننده بيدار بودم. اين جمله‌ي پر مغر و در عين حال ساده مرا بر آن داشت تا مجموعه‌اي را به نام ادبيات كاميوني يا خودرونوشته‌ها، گردآوري كنم اما مشكلات و دغدغه‌هاي مهم‌تري باعث شد تا اين هدف به دست فراموشي سپرده شود. «کم‌تر کسی را می‌یابیم در جاده‌های ايران سفر کرده‌باشد و بگويد هرگز خودرويی را ندیده‌است که روی آن بيت شعر يا عبارتی (معمولاً از دیدگاه ادبی کم‌مايه و گاه زيرکانه) نوشته‌ شده‌است.

 مسافرانی که در پس اين خودروها حرکت می‌کنند، با چشم برداشتن از جاده و اطراف، کنجکاوانه اين بیت‌ها و عبارت‌ها را می‌خوانند و از خواندن آن‌ها گاه شاد و گاه از معنای نهفته در آن‌ها رنجيده می‌شوند. اين نوشته‌ها معمولاً پیرامون موضوعات عاشقانه، عاطفی، مذهبی و … هستند: اين ادبيات حقيقتی انکارناپذير از زندگی قشری از جامعه و فرهنگ آن‌هاست و بیش‌ترِ پيام‌های آن، حکایت از داغی جان‌سوز و قديمی دارد و بیانگر احساسات درونی رانندگانی است که در ايران فعاليت مي‌کنند.» گرچه خودرو نوشته‌‌ها در گذشته بيش‌تر باب بوده‌است، ولی هنوز بسياری از رانندگان کاميون، اتوبوس، وانت‌بار و تاکسی برای گفتن حرف‌های دل خود به اين روش وفادار هستند. ادبيات رانندگان را مي‌توان از ادبیات ساير صنف‌ها جدا دانست و اين موضوع به خوبی از شعرها و نوشته‌های آنان بر روی ماشين‌ها دريافت شدنی است.

 به عنوان مثال بر روی کاميونی نوشته است: “موتوری بزن کنار که پيکان خوراک من است” که مي‌توان دريافت که راننده‌ی چنين ماشينی فردی پر هيجان و ماجراجو است و سرعت زياد برای او اهمیت بسیار دارد. بر ماشين دیگری نوشته است: “دست بزن ولی خيانت مکن” که شايد چنين راننده‌ای مار گزيده‌ای باشد که بار ماشينش را در گذشته دزدیده‌اند. یا بر روی ماشين ديگری آمده‌است: “تنهای شب” که تنهايی در تاريکی شب می‌تواند از دغدغه‌های اين راننده باشد.

 چون اين قشر از رانندگان اغلب در سفر هستند، “تنهايی”، “هجران”، “دوری” و “مادر” بيش‌ترين مفاهيمی هستند که آنان به طور مستقيم يا غير مستقيم به آن‌ها اشاره کرده‌اند. خودرونوشته‌ها به‌طور قطع بخشی از فرهنگ عامه هستند که با مطالعات‌ ‌آن‌ها می‌توان بخش قابل توجهی از فرهنگ توده‌ي مردم را شناخت. اين نوشته‌ها را مي‌توان در موضوعات زير دسته‌بندي كرد: -

 اشعار شاعران معروف: كه گفتت برو دست رستم ببند نبندد مرا دست چرخ بلند كه من از گشاده كمان روز كين بدوزم همي آسمان بر زمين (فردوسي) الا يا ايهاالساقي ادر كاسا و ناولها كه عشق آسان نمود اول ولي افتاد مشكل‌ها (حافظ) من آنم كه در پاي خوكان نريزم مر اين قيمتي در لفظ دري را (ناصرخسرو) با تو گفتم:- «حذر از عشق؟ ندانم سفر از پيش تو؟ هرگز نتوانم» (فريدون مشيري) من از روییدن خار سر دیوار دانستم که ناکس کس نمی‌گردد از این بالانشيني‌ها (صائب تبريزي) عيب رندان مکن ای زاهد پاکيزه سرشت كه گناه دگران بر تو نخواهند نوشت (حافظ) -اشعار شاعران معروف كه دست‌كاري شده‌اند: در طواف شمع مي‌گفت اين سخن پروانه‌اي سر پيچ سبقت مگير جانا مگر ديوانه‌اي! اصل مصراع دوم اين بيت چنين است: «سوختم زين آشنايان اي خوشا بيگانه‌اي» آمدي جانم به قربانت ولي حالا چرا صبر كن هر وقت من از راه رسيدم اونوقت بيا!! مصراع نخست از شهريار است -

شعرهاي شاعران گمنام يا به قول معروف اشعار لاادري: -شمع بزم محفل شاهان شدن ذوقي ندارد اي خوش آن شمعي كه روشن مي‌كند ويرانه‌اي را اي بي وفا رسم وفا از غم نياموزي چرا غم با همه بيگانگي هر شب به ما سر مي‌زند در بيابان‌ها اگر صد سال سرگردان شوي بهتر است تا در وطن محتاج نامردان شوي -عشق: بعضي از اين‌ها از ترانه‌هاي خوانندگان گرفته شده. -با يادت هميشه در سفرم … -فقط به خاطر تو! -سفر كردم كه از يادم بري ديدم نميشه آخه عشق يه عاشق با نديدن كم نميشه -از عشق تو من مرغم، باور نداري قد قد!!! -عشق من، دارم ميام! -يا رب عاشقان را غم مده، -روزگار غريبی است نازنين، -غم عشقت بیابان پرورم کرد. -آن‌قدر در کشتی عشقت نشینم تا سحر/ یا به ساحل می‌رسم یا غرق دریا می‌شوم. -عاشق همیشه تنهاست. -زندگي بدون عشق، مثل تنبان بدون كش است. -

شعارهاي اخلاقي: -من نمی‌گویم مرا ای چرخ سرگردان مکن هرچه می‌خواهی بکن محتاج نامردان مکن! یا این عبارت که: -در اوج قدرت مرد باش. -گذشت خصلت مردان است. -از محبت خارها گل مي‌شود. -”هر چه بعضی انسان‌ها را بیش‌تر می‌شناسم، گرگ‌ها را بیش‌تر تحسین می‌کنم.” - صد سال در بيابان آواره شوی به از آن است که در خانه محتاج نامردان شوی. - در این دنیا که مردانش عصا از کور می‌دزدند من بیچاره دنبال مرد می‌گردم. - هر کجا محرم شدی چشم از خيانت باز دار -به چشمانت بياموز كه هر كس ارزش ديدن ندارد. -تمجيد از ماشين و …: -سمند باد پا -آواره‌ي بيابان -روح شبگرد جاده‌ها -من و تو تا آخر عمر كاروان جاده‌هاييم -عشق من فقط تويي وولوو جونم!!! - نوشتن نام زادگاه خود: -دلم مي‌خواد به اصفهان برگردم باز هم به اون نصف جهان برگردم -شهر من قزوين -آنا يوردوم اردبيل (به تركي يعني زادگاهم اردبيل) - شعارها و جملات انگليسي: !See you in the hell Life is just like the shett only God تنها خدا. this is my car lovely! -

سرهم نويسي واژه‌ها: -منمشتعلعشقعليمچكنم (من مشتعل عشق علي‌ام چه كنم) zoornazanfarsineveshtam(زور نزن فارسي نوشتم !!!‌) -

 مادر: مادر از جمله واژه‌هايي است كه در ادبيات كاميوني جايگاه ويژه‌اي دارد: پشت خيلي از خودرو‌ها مي‌نويسند: «بیمه دعای مادر» - “رفیق بی کلک مادر”، - عاشق بی انتظار مادر. در شيشه عقبی يک مينی‌بوس نوشته بودند: -داداش جان به خاطر اشک مادر يواش! - سلطان غم: مادر، -به حرمت اشك مادر توبه كردم -هجران، غم و دوري: -بمیرد آن‌که غربت را بنا کرد مرا از تو، ترا از من جدا کرد. - دریای غم اردک ندارد. - دریای غم ساحل ندارد. -”غروب غمت را به هر بهایی خریدارم” - مرگ و زودگذر بودن دنيا: - زندگی نگه دار!، پیاده می‌شم.” -به مد پوشان بگوييد آخرين مد کفن است. - ای کاش زندگی هم دنده عقب داشت. - دنیا همه هیچ و زندگانی همه هیچ ای هیچ برای هیچ بر هیچ مپیچ. -نمي‌دانم چرا خوبان در جوانی مي‌ميرند! -

مذهب: توكلت علي‌الله/ يا قمر بني‌هاشم/ يا حسين/ يامحمد/ان الحسين مصباح‌الهدي و سفينه‌النجاه/ ببوسم خاك پاك جمكران را/ الحسود لايسود/يا ضامن آهو/بيمه‌ي ابوالفضل/هذا من فضل ربی./علی یارت، ساخت اشعار با استفاده از بخش‌هايي از خودرو: - در چاله چوله‌های عشقت شا فنرم شکست. - راديات عشق من از بهر تو آمد به جوش گر نداري باورم بنگر به روي آمپرم. -گازش بده نازش نده. -بوق نزن شاگردم خوابه -چرخ قلبم رو با میخ نگاهت پنچر نکن. اعتراض به بي‌قانوني و ناهنجاري‌هاي جامعه: پشت یک ژیان نوشته بود: -حالا که خر تو خره ما هم پژو. و باز هم پشت یک ژیان: -حالا که هر کی به هر کیه، ما هم ماکسیماایم!


منبع: هفته نامه سیمره