"رییس جمهور سابق" ؛ پدیده ای نوظهور در جمهوری اسلامی

عصرایران - "رئیس جمهور سابق"، هر چند در کشورهایی مانند ایالات متحده ، تعبیری پر کاربرد است ولی در ایرانی که تنها ثلث قرن، سابقه جمهوریت دارد ، چندان مسبوق به سابقه نیست و لذا ساز و کارهای مرتبط با او نیز تعریف نشده است.

اولین رئیس جمهور ایران ، سید ابوالحسن بنی صدر بود که در یک و نیم سال بعد از ریاست جمهوری اش از کشور گریخت.

بعد از او ، محمد علی رجایی رئیس جمهور شد اما ریاست جمهوری اش به 40 روز نرسیده ، به شهات رسید.

بعد از شهید رجایی ، آیت الله خامنه ای به مدت 8 سال رئیس جمهور شد و بعد از آن به رهبری نظام رسید و از این رو ، وصف و نیز ساز و کارهای "رئیس جمهور سابق" درباره ایشان نیز مصداق نیافت.

سپس آیت الله هاشمی رفسنجانی رئیس جمهور شد و بعد از پایان دوره ریاست جمهوری اش ، به عنوان حقوقی جدیدش ، یعنی رییس مجمع تشخیص مصلحت نظام شناخته شد.

تنها کسی که بعد از اتمام دوره ریاست جمهوری اش ، عنوان حقوقی و حکومتی خاصی نیافت ، سیدمحمد خاتمی بود که او نیز به دلایل سیاسی ،که محصول دوران احمدی نژاد بود، عملاً از گردونه امور جاری کشور و سیاست کنارگذاشته و تضییقات متعددی بر او تحمیل شد که در این مجال و مقال بدان نمی پردازیم.

با پایان ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد ، عنوان "رئیس جمهور سابق" بر او نیز اطلاق خواهد شد. اگر او نیز همچون خاتمی ، پست حکومتی نگیرد ، او و خاتمی دو نفری خواهند بود که عنوان اختصاصی سیاسی شان ، "رئیس جمهور سابق" خواهد بود.

این که رئیس جمهور ، بعد از اتمام دوران ریاست جمهوری اش پست حکومتی بگیرد یا خیر ، سوالی است که می توان پاسخ آن را بدین گونه داد که به جز آیت الله خامنه ای و آیت الله هاشمی که از جایگاه مذهبی و انقلابی شان عهده دار مسؤولیت های حکومتی ارشد شدند ، بهتر است که رؤسای جمهور ، بعد از اتمام دوران مسؤولیت شان ، بدون آن که زمان و انرژی شان را صرف کارهای اجرایی و حکومتی کنند ، از جایگاه سیاسی خود برای خدمت به کشور بهره مند شوند. به عنوان مثال ، آنها می توانند فرستادگان ویژه ایران در خارج کشور باشند ، در مسائل و مشکلات داخلی ، نقش بزرگ تر و میانجی را بازی کنند ، کتاب بنویسند ، سخنرانی کنند ، مورد مشورت قرار گیرند و تجربیات خود را انتقال دهند.

این کاری است که در کشورهای دیگر نیز مورد اهتمام است. مثلاً در خود آمریکا ، رؤسای جمهور پیشین ، کار حکومتی رسمی نمی کنند ولی در پیشبرد سیاست های ایالات متحده ، از اعتباری که به عنوان "رئیس جمهور سابق" دارند ، بهره می برند. مثلاً وقتی سیلی در مالدیو آمد ، رئیس جمهور اسبق آمریکا ، حامل کمک های این کشور به سیل زدگان بود یا در قضیه اعراب و اسرائیل ، روسای جمهور سابق ، بارها نقش آفرینی غیر رسمی کرده اند.
یا همین اواخر بود که بیل کلینتون ، رئیس جمهور پیشین آمریکا به کره شمالی سفر کرد و زمینه آزاد سازی خبرنگار زندانی امریکایی در کره را فراهم کرد. جیمی کارتر ، رئیس جمهور اسبق آمریکا نیز به عنوان یکی از ناظران بین المللی انتخابات ، به ونزوئلا رفت و نظایر این ها.

جالب این که در بسیاری از کشورها ، عنوان "رئیس جمهور" (Mr.president یا سید الرئیس) برای رئیس جمهور سابق می ماند و از او با همان عنوان محترمانه سابق، یاد می کنند.

در ایران، مدتی است بحث راه اندازی دفتری برای رئیس جمهور سابق، به موضوعی سیاسی تبدیل شده است. دولت احمدی نژاد، چندی پیش مصوبه ای مبنی بر راه اندازی دفتر رئیس جمهور سابق در نهاد ریاست جمهور داشت که بسیار هم خبرساز شد. پیش از او نیز ، دولت خاتمی چنین مصوبه ای داشت که مجلس هفتم ، آن را رد کرد.

این که احمدی نژاد ، با رئیس جمهور سابق بر خود ، رفتار بسیار زشتی داشت و او را از دفترش در ساختمان موسوم به "همراهان" بیرون کرد، واقعیت تلخی است که به عنوان یک نمره منفی در کارنامه احمدی نژاد خواهد ماند. اتفاقاً همین واقعیت تلخ است که تلاش احمدی نژاد در واپسین روزهای ریاست جمهوری اش برای ایجاد دفتر رئیس جمهور سابق را شبیه به طنز می کند.

اما فارغ از این نکات ، آنچه به صواب و صلاح نزدیک تر است این که رئیس جمهوران پیشین (اعم از سابق و اسبق) ، دفتری داشته باشند که در آن مستقر شده و امور روزمره و جلسات و میزبانی هایشان را اداره کنند.

صورت خوشی ندارد که یک نفر تا دیروز رئیس جمهور باشد و فردای ریاست جمهوری اش، دفتری برای میزبانی از یک مهمان نداشته باشد.

اما استقرار دفتر در دل نهاد ریاست جمهوری و ایجاد تشکیلات اداری با دهها نفر پرسنل اداری (آن طور که در مصوبه دولت احمدی نژاد آمده) ، زیاده روی و زیاده خواهی است. بهترین گزینه آن است که ساختمانی در شأن ، خارج از نهاد ریاست جمهوری برای رؤسای جمهور سابق تدارک شود و برای هر رئیس جمهور سابق و اسبق، طبقه ای و رئیس دفتر و نیروی خدماتی و ... در حد معقول در نظر گرفته شود تا از امکانات آن ، بهره مند شوند و شأن و حرمت شان هم حفظ شود.

اگر این پیشنهاد در همین حد ، اجرایی شود ، دیگر جایگاه رؤسای جمهور سابق ، بازیچه دست رؤسای جمهور لاحق نمی شود تا هر رفتار که خواستند با نفر قبلی - که ای بسا از حزب و جناح رقیب باشد - داشته باشند. این حفظ حرمت ، البته منافاتی با رسیدگی به عملکرد رئیس جمهور سابق از سوی دستگاه های صالح ندارد.