«تلفن قرمز» چیست؟

  عصر ایران - تلفن قرمز (Red Telephone) یا خط داغ (Hot Line) یا خط سرخ به ارتباط مخابراتی مستقیم برای ارسال سریع اطلاعات و برقراری تماس فوری بین سران کشورها در شرایط حساس بین‌المللی. این ارتباط تلفنی معمولا بین سران دو کشوری برقرار می‌شود که مستعد درگیری با یکدیگرند؛ ولی گاهی نیز بین سران کشورهای همسو برقرار می‌شود.

  مشهورترین مورد ایجاد تلفن قرمز، ارتباط تلفنی بین رهبران آمریکا و شوروی در جریان بحران موشکی کوبا در سال 1962 بود. تماس تلفنی مستقیم و فوری بین جان اف کندی: رئیس جمهور آمریکا و نیکیتا خروشچف: رهبر اتحاد جماهیر شوروی به مدت یک هفته، مذاکراتی موثر را بین این دو مقام سیاسی عالی‌رتبه ممکن ساخت و مانع از وقوع یک جنگ اتمی شد.

  با این حال نوزده سال قبل از برقراری تلفن قرمز بین مسکو و واشنگتن، در جریان جنگ جهانی دوم چنین ارتباطی بین ساختمان نخست‌وزیری بریتانیا و کاخ سفید برقرار شده بود. چرچیل نخست‌وزیر بریتانیا و روزولت و سپس ترومن، رؤسای جمهور آمریکا، از طریق تلفن قرمز آخرین اطلاعات جنگ را با یکدیگر در میان می‌گذاشتند و دربارۀ مسائل مهم جنگ تصمیم‌گیری می‌کردند.

  در خصوص ایجاد تماس فوری در یک بحران احتمالی و جلوگیری از اینکه یک طرف، راجع به اقدامات یا نیت طرف مقابل دچار سوءتفسیر شود، در سال 1963 بین ایالات متحدۀ آمریکا و اتحاد جماهیر شوروی، توافقی به امضا رسید که بعدها بین کشورهای دیگر نیز رایج شد.

  مثلا در 1966 شوروی و فرانسه و در 1967 شوروی و بریتانیا نیز توافق کردند خطوط مستقیم ارتباطی بین رهبران سیاسی‌شان ایجاد شود. بین رهبران چین و شوروی نیز در سال 1969 چنین امکانی ایجاد شد. هند و پاکستان نیز در سال 2004 برای جلوگیری از بالا گرفتن اختلافاتشان در حد جنگ هسته‌ای، چنین توافقی را امضا کردند.

  در دهۀ 1960، تلفن قرمز بین آمریکا و شوروی از دو ماشین تله‌تایپ، یکی با الفبای روسی و دیگری با الفبای لاتین تشکیل می‌شد. در آغاز ارتباط این دو ماشین تله‌تایپ، از طریق کابل‌های زمینی و دریایی تامین می‌شد ولی بعدها ماهواره‌های مخابراتی پیشرفته برای این کار فراهم شد.

  مدتی پس از آغاز جنگ اوکراین نیز یک خط تلفن قرمز بین وزارت دفاع آمریکا و وزارت دفاع روسیه ایجاد شد تا جلوی گسترش ناخواستۀ جنگ و فراتر رفتن آن از محدودۀ اوکراین گرفته شود.

  در فیلم مشهور دکتر استرنجلاو، اثر استنلی کوبریک، استفادۀ مکرر تلفن قرمز بین رئیس جمهور ایالات متحدۀ آمریکا و رهبر اتحاد جماهیر شوروی را مشاهده می‌کنیم. کوبریک این فیلم را دو سال پس از بحران موشکی کوبا ساخت ولی در فیلم او، برخلاف واقعیت، تلفن قرمز مانع وقوع جنگ جهانی هسته‌ای نشد.

  تلفن قرمز در مجموع پدیده‌ای "سیاسی" نیست بلکه جنبۀ "امنیتی" و "نظامی" دارد. اگرچه جنگ هم نهایتا زادۀ سیاست و رویدادی سیاسی است، ولی تا وقتی که سیاست به شکل متعارف خودش قادر به حل و فصل مشکلات موجود بین دولت‌ها باشد، نیازی به استفاده از تلفن قرمز پدید نمی‌آید. وقتی که خطر امنیتی یا نظامی ویژه‌ای در کار باشد، رهبران کشورها مجبور می‌شوند به استفاده از تلفن قرمز روی آورند.

  با این حال استفاده از چنین تلفنی، نیازمند نوعی بلوغ سیاسی است. در شرایطی که شدت اختلافات بین دو کشور، رهبران آن کشورها را به سمت نوعی "قهر سیاسی" سوق داده باشد، استفاده از تلفن قرمز نیز منتفی می‌شود.

   مثلا در جریان جنگ اوکراین، رابطۀ شخصی بایدن و پوتین چنان خراب شد که دو طرف ترجیح دادند که از چنین تلفنی برای مکالمات مکرر با یکدیگر استفاده نکنند. ولی پوتین مکررا با مکرون: رئیس‌جمهور فرانسه و گاه با بوریس جانسون: نخست‌وزیر پیشین بریتانیا، دربارۀ جنگ اوکراین مکالمۀ تلفنی داشت.

  با اینکه در روزگار کنونی، مکالمات تصویری رواج گسترده‌ای دارد، با این حال رهبران کشورهای گوناگون، همچنان ترجیح می‌دهند تلفن قرمز بین آن‌ها، غیرتصویری باشد. گویی که در مواقع بحرانی و تنش‌آلود، گفت‌وگوی چشم‌درچشم دشوارتر از مکالمۀ تلفنی و عاری از نگاه است.

  اگرچه تلفن قرمز گاهی بین کشورهای دوست و متحد نیز دایر می‌شود (مثل مورد آمریکا و بریتانیا در جنگ جهانی دوم)، ولی برقراری این خط ارتباط مستقیم بین مقامات عالی سیاسی یا نظامی دو کشور، معمولا نشانۀ بی‌اعتمادی آن کشورها به یکدیگر و یا دست کم بی‌اعتمادی یکی از آن‌ها به دیگری است.

  مثلا در سال 2007، که رابرت گیتس وزیر دفاع آمریکا به چین سفر کرد، توافق او با مقامات چینی بر سر راه‌اندازی تلفن قرمز بین دو کشور، یکی از دستاوردهای سفرش قلمداد شد. تحلیلگران سیاسی در همان زمان نوشتند که احیاء تلفن قرمز بین آمریکا و چین، که قبلا در دهه‌های 1960 و 1970 میلادی مورد استفادۀ دو کشور بود، نشانۀ بی‌اعتمادی آمریکا به چین، به دلیل رشد سالانۀ بودجۀ نظامی چین است.

بیشتر بخوانید:

"توسعه" چیست؟

"دیکتاتوری پرولتاریا" یعنی چه؟

بلشویسم و منشویسم چه بودند؟

دولت‌شهر چیست؟/ سنگاپور ؛ نمونه تمام عیار

رادیکالیسم چیست؟-2

«فرصت‌طلبی» یک فحش سیاسی است

تماشاخانه

آیا خشکسالی در ایران تمام شد؟ / بارش‌های چند ماه گذشته نشانه ترسالی است؟ (فیلم)

آخرین جنگل‌های نیمه‌گرمسیری جهان در آتش می‌سوزد/ بلایی که هر سال سر پارک ملی کرخه می‌آید (فیلم)

فیلم های دیگر